بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - - سفر دکتر مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور اسلامی ایران به باکو علیرغم عدم حضور الهام علیف رئیس جمهور جمهوری آذربایجان در تهران پس از شهادت شهید رئیسی و حضور در مراسم تحلیف ایشان نشان، می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران با حسن نیت به دنبال توسعه روابط با باکو به رغم برخی ناملایمات و رویکرد‌های نامناسب این کشور در گذشته بوده است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
در واقع دولت چهاردهم نیز سیاست همسایگی دولت شهید رئیسی را تداوم بخشیده و با مدیریت مبتکرانه این سفر تلاش کرده تا مانع از شکل گیری و تداوم هرگونه تنش در منطقه قفقاز جنوبی شود. ترکیب اعضای هیات ایرانی که در این سفر حضور داشته‌اند نیز نشان می‌دهد جمهوری اسلامی ایران به دنبال گسترش مناسبات با باکو در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، گردشگری، فرهنگی، بهداشتی، رسانه‌ای و ... است.
البته با توجه به نقش آفرینی استان‌های مرزی در جهت گسترش روابط فرهنگی و اقتصادی با جمهوری آذربایجان و ضرورت استفاده از ظرفیت‌های استانی در سیاست خارجی حضور استاندار گیلان در هیات اعزامی به باکو در کنار استانداران استان‌های زنجان، اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی می‌توانست بسیار مثمرثمر باشد.
در مجموع ترکیب متنوع و گسترده اعضای هیات ایرانی در سفر به باکو نشان داد، جمهوری اسلامی ایران مایل است با باکو روابط خوبی برقرار کند و باکو باید حسن نیت ایران را با حسن نیت پاسخ داده و از این تمایل ایران برای تامین منافع مشترک دو کشور استفاده کند. بخش قابل توجهی از این علاقه ایران به گسترش روابط با جمهوری آذربایجان ناشی از مشترکات فرهنگی، مذهبی، تمدنی، هویتی و تاریخی با مردم این کشور است.
رئیس جمهور نیز در اظهارات خود طی این سفر بار‌ها به این علاقه مشترک و همدلی و دوستی مردم دو کشور اشاره داشت و به درستی این نکته را متذکر شد که طی این سفر احساس نکرده که در کشور غریبی حضور دارد و احساس کرده در تبریز یا اردبیل به سر می‌برد. وی با قرائت اشعار آذری شهریار همدلی برانگیخت و با تاکید بر فارسی بودن تمام اشعار نظامی گنجوی در جمع ایرانیان ازمیراث تمدنی پارسی در باکو جانانه دفاع کرد و در برابر جعل هویت و تمدن بر علیه ایران در قفقاز ایستادگی کرد.
سفر دیروز رئیس جمهور اگرچه نشان می‌دهد ایران با حسن نیت به دنبال گسترش ارتباطات با همسایه شمالی خود است، اما باید توجه داشت که اجرایی شدن تفاهم نامه‌های دو طرف نیازمند وجود اراده کافی و اجرایی در هر دو کشور به خصوص در سمت جمهوری باکو است همین صحبت‌های دکتر پزشکیان ثابت می‌کند ایران وطن اول همه آذری هاست و اشتراکات فرهنگی، مذهبی، هویتی و تمدنی همه آذری‌ها را به یکدیگر و نیز به سایر اقشار ملت بزرگ ایران نزدیک کرده و زمینه تقویت ایران بزرگ فرهنگی را به وجود می‌آورد. به بیان دیگر سفر رئیس جمهور به باکو نشان داد، علیرغم تلاش‌های برخی کشور‌های ثالث در جهت تخریب روابط دو کشور، ایران نسبت به سرنوشت این کشور و ساکنان آن و نیز دارایی‌های فرهنگی و تمدنی جمهوری آذربایجان در پیوند با ایران بی تفاوت نیست.
سفر دیروز رئیس جمهور اگرچه نشان می‌دهد ایران با حسن نیت به دنبال گسترش ارتباطات با همسایه شمالی خود است، اما باید توجه داشت که اجرایی شدن تفاهم نامه‌های دو طرف نیازمند وجود اراده کافی و اجرایی در هر دو کشور به خصوص در سمت جمهوری باکو است. زیرا تفاهم نامه‌های زیادی بین دو طرف باقی مانده که علیرغم اراده و علاقه ایران به دلیل عدم پیگیری طرف مقابل هنوز اجرایی نشده است.
شاید مهم‌ترین علت اجرایی نشدن تفاهم نامه‌های دوطرف، فشار‌ها و شیطنت‌های انگلیس، اسرائیل و ترکیه به این کشور است که منافع خود را در قفقاز پیگیری کرده و به دنبال خفگی ژئوپلتیکی ایران هستند.
این کشور‌ها تلاش می‌کنند هم جلوی عبور کریدور‌های انتقال کالا و انرژی منطقه قفقاز را از ایران بگیرند، هم با اشغال جنوب ارمنستان و ایجاد کریدور جعلی زنگزور ارتباط ایران با یکی از همسایگانش را قطع کرده و شکل گیری جهان خیالی ترک و ناتوی ترکی را تسریع کنند.
هدف بعدی آنها تبدیل قفقاز به یک کانون جدی بحران با تجمیع نیرو‌های ضدایرانی اعم از صهیونیست ها، تکفیری ها، تجزیه طلبان پانترک و نیرو‌های ناتو در پشت مرز‌های ایران است.
اگر ایران خواستار مقابله با این تهدیدات است باید درهم تنیدگی فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی خود را با همه کشور‌های قفقاز به سرعت افزایش دهد و به میزان ظرفیت و شرایطی که هر یک از این کشور‌ها برای ایران ایجاد می‌کنند به نقش آفرینی بپردازد.
در مورد جمهوری آذربایجان هیچ موضوعی فوری‌تر از مطالبه گری برای بازشدن مرز‌های زمینی دو کشور، لغو ویزا و افزایش سریع مبادلات اقتصادی و تجاری و فرهنگی بین مرزی نیست. امری که همه تلاش‌های اسرائیل و انگلیس و ترکیه برای ایجاد بیگانگی فرهنگی، هویتی، تمدنی، مذهبی و تاریخی بین ایران و جمهوری آذربایجان را نقش برآب کرده و روایت سازی‌های جعلی برای خلق نسخه‌ای انحرافی از شیعه را دشوار می‌سازد.
علاوه بر این ایران باید با تکمیل سریع کریدور ارس هرگونه بهانه برای اشغال جنوب ارمنستان را از باکو گرفت و زمینه تداوم دسترسی سریع جمهوری آذربایجان به نخجوان را فراهم کرد علاوه بر این ایران باید با تکمیل سریع کریدور ارس هرگونه بهانه برای اشغال جنوب ارمنستان را از باکو گرفت و زمینه تداوم دسترسی سریع جمهوری آذربایجان به نخجوان را فراهم کرد. اصرار بر انتقال انرژی ترکمستان و قزاقستان به باکو و سپس اروپا با ایجاد خط لوله از داخل خاک ایران و نه از بستر دریای کاسپین، تکمیل راه آهن رشت – آستارا (به شرط افزایش ظرفیت راه آهن فرسوده جمهوری آذربایجان که از 2 میلیون تن در سال فراتر نمی‌رود و ایجاد توجیه اقتصادی برای آن)، انتقال گاز روسیه به ایران از طریق باکو و نیز ایجاد مسیر‌های رقیب و موازی از طریق ترکمستان و نیز گرجستان و ارمنستان حداقل اقداماتی است که باید در حوزه اقتصادی صورت بگیرد تا باکو به استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری ایران وابسته بماند.
در حوزه رسانه‌ای هم ایران باید روایت صحیح خود از شرایط تمدنی، تاریخی و مذهبی منطقه را بیان کند و علاوه بر این روایت‌های ناصحیح القایی از طرف کشور‌های رقیب و متخاصم را با ابزار مختلف فرهنگی و هنری در شمال ارس خنثی کند که این امر مستلزم بازگشایی مراکز مختلف فرهنگی و هنری وابسته به ایران است که در دو دهه اخیر به بهانه‌های مختلف در جمهوری آذربایجان به تعطیلی کشانده شدند.
تداوم این فعالیت‌ها فضا را برای رژیم صهیونیستی که تلاش می‌کند با حضور و فعالیت در خاک جمهوری آذربایجان تهدیدات متنوع امنیتی، سیاسی و فرهنگی برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد کند، دشوار خواهد کرد. مردم این کشور به طور طبیعی به ایران تمایل و علاقه دارند و می‌توان این علاقه را دوباره در قلب و روح آنان احیا کرد و دشمنان دوستی دو کشور را ناکام گذاشت.
نتانیاهو نخست وزیر خونریز رژیم صهیونیستی که از این مساله به خوبی آگاه است، نیز قصد دارد برای خنثی کردن آثار سفر رئیس جمهور به باکو به زودی به این کشور سفر کند که از هم اکنون باید برای خنثی کردن توطئه‌های وی برنامه ریزی جدی و منسجم داشت.
باید توجه داشته باشیم که هیچ یک از کشور‌های منطقه قفقاز و از جمله جمهوری آذربایجان برای تامین نیاز‌های خود در حوزه‌های مختلف معطل ایران نخواهند ماند. الهام علیف رئیس جمهور آذربایجان برای ارتقای جایگاه این کشور و نقش آفرینی گسترده آن در حوزه انرژی، ترانزیت و نیز کسب برتری در رقابت با ارمنستان برای تحمیل شرایط خود به قرارداد صلح با ایروان رایزنی‌ها و همکاری‌های گسترده‌ای را با اسرائیل، ترکیه، انگلیس چین، روسیه، آمریکا و برخی کشور‌های اروپایی آغاز کرده و بسیار مایل است ایران را نیز با طرح‌ها و نقشه‌های خود در قفقاز همراه کند.
نقشه‌هایی که برخی از آنها مانند ایجاد کریدور جعلی زنگزور به شدت با منافع ملی ایران در تضاد است و سرآغاز حذف کامل ایران از قفقاز و توقف تجارت کشورمان با اروپا خواهد شد؛ لذا ایران باید با ارائه راه حل‌های منطقی اقتصادی جایگزین به دنبال بازگشتی شکوهمندانه به قفقاز و جبران کم توجهی‌ها و کم کاری‌های سه دهه گذشته باشد، کم کاری‌هایی که به نفع دشمنان و رقبای ایران به خصوص انگلیس و صهیونیست‌ها تمام شد.
*کارشناس مسائل قفقاز