ایرانیان جهان - به گزارش تجارت نیوز،
سال 2020 کشور‌های عضو سازمان تجارت جهانی دور هم جمع شدند تا در خصوص یارانه‌هایی که به بخش کشورزی داده می‌شود تصمیم بگیرند. با این حال برخی کشور‌ها از قبیل برزیل و هند به سیاست‌های اروپا و آمریکا در قبال پراخت سالانه میلیارد‌ها دلار یارانه به کشاورزان خود معترض بودند. زیرا این سیاست، هم باعث می‌شود کشورهایی که یارانه پرداخت می‌کنند محصولات را به قیمت ارزان‌تری تولید و روانه بازار‌های جهانی کنند و هم کشور‌های واردکننده نمی‌توانند بخش کشاورزی خود را تقویت کنند.
با این حال حمایت عمومی از کشاورزی در 54 کشور تحت نظارت OECD به رکورد 851 میلیارد دلار در سال در سال 22-2020 رسید. از این مبلغ، 518 میلیارد دلار از حمایت‌های بودجه‌ای مالیات‌دهندگان بوده است، در حالی که 333 میلیارد دلار باقی مانده را از مصرف‌کنندگان به وسیله گران‌تر کردن قیمت‌های داخلی از قیمت‌های موجود در بازار‌های بین المللی دریافت کرده‌اند. اصلاح سیاست‌های حمایتی می‌تواند به کشاورزی کمک کند تا پایدارتر و مولدتر باشد و در عین حال به معیشت کشاورزان با تأمین منابع درآمد اضافی کمک کند.
صنعت کشاورزی آمریکا به صورت میانگین از سال 2000 به بعد سالانه بیش از 16 میلیارد دلار از دولت یارانه دریافت کرده است و یارانه‌های اتحادیه اروپا نیز به 45 میلیارد یورو در سال می‌رسد. این یارانه‌ها برای تولید محصولاتی همچون پنبه، گندم، ذرت و سایر محصولات تخصیص می‌یابد و با کاهش قیمت محصولات در بازار‌های جهانی، رقابت را برای کشاورزان در کشور‌های درحال توسعه دشوارتر کرده است. در حال حاضر کشاورزان آمریکایی دو برابر بیشتر از نیاز این کشور گندم تولید می‌کنند. محصولات مازاد را هم به کشور‌هایی که نمی‌توانند به کشاورزان خود یارانه بپردازند صادر می‌کنند.
گندم نقش بزرگی در تأمین امنیت غذایی کشور‌ها دارد و کمبود آن موجب بروز بحران‌های اساسی خواهد شد. به گزارش فائو، روسیه و اوکراین روی هم رفته تقریباً یک سوم صادرات جهانی گندم را تأمین می‌کردند ولی از زمان حمله روسیه به همسایه خود، صادرات گندم در بنادر دریای سیاه به کمترین حجم خود در طول 10 سال گذشته رسیده است. در حال حاضر چین غول تولیدکننده گندم در جهان است و پس از این کشور، کشور‌های دیگری مانند «هند»، «روسیه»، «ایالات متحده آمریکا» و «فرانسه» نیز در زمره تولیدکنندگان بزرگ گندم در جهان به شمار می‌روند. هر کدام از این کشور‌ها با اتکا به شرایط اقلیمی و امکانات خود، در تلاش برای تأمین سهمی از این کالای استراتژیک هستند.
بر این اساس نگاهی به بزرگترین کشور‌های تولیدکننده و صادرکننده گندم پرداختیم تا از شیوه حمایت و نوع فعالیت آنان در حزوه گندم باخبر شویم.
گرانترین نان در آمریکا با وجود حمایت‌های سنگین از بخش کشاورزی 15 میلیون از سطح زیرکشت مزارع در آمریکا به کشت گندم اختصاص داده می‌شود. در واقع گندم رتبه سوم را پس از ذرت و سویا، در میان محصولات زراعی ایالات متحده در سطح زیر کشت، تولید و درآمد ناخالص مزرعه دارد. هزینه تولیدکننده گندم در آمریکا پس از دوران کرونا، همچون دیگر غلات طی دو سال با افزایش 35 درصدی از 320 دلار به 430 دلار در تن نیز رسیده است که این مساله تاثیر جدی بر قیمت‌های صادراتی غلات به دیگر کشور‌ها داشته است. به همین خاطر آمریکا از کشاورزان محصولات کشاورزی از جمله گندم در برابر افزایش هزینه‌های تولید حمایت کرده است.
دولت این کشور با ابلاغ قانون کاهش تورم از تولیدکنندگان خود در جهت حفظ سرمایه و کمک به وام گیرندگان خسارت دیده حمایت کرد. همچنین منابع مالی اضافی را تحت برنامه‌های پوشش ریسک کشاورزی (ARC) و پوشش زیان قیمت (PLC) به کشاورزی خود تزریق کرد و تعرفه‌های واردات نهاده‌های تولید را کاهش داد.
دولت آمریکا تنها در سال 2020 حدود 45 میلیارد دلار به کشاورزان بخش‌های مختلف یارانه پرداخت کرده است. یارانه پرداختی دولت آمریکا در بخش کشاورزی، به صورت میانگین از سال 2000 به بعد، سالی 16 میلیارد دلار بوده است.

آمریکا از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گندم در جهان است که سالانه بیش از 50 میلیون تن از این محصول اساسی را تولید می‌کند. میزان مصرف گندم در آمریکا در حدود 30 میلیون تن است و مابقی گندم‌های تولید شده در این کشور ذخیره‌سازی و به کشور‌هایی نظیر مکزیک، ژاپن، کره جنوبی و فیلیپین صادر‌ می‌شود.
دولت آمریکا به منظور جلوگیری از کاهش تولید گندم و نیز حمایت از کشاورزان در مقابل نوسانات معاملات تجاری، همواره از تولیدکنندگان این محصول به روش‌های متعدد و متنوع حمایت می‌کند. به طور خاص آمریکا در جنگ تجاری با چین، حمایت‌های بسیاری را از تولیدکنندگان گندم برای پوشش زیان آنها در دستور کار قرار داد.
اغلب گندم‌های تولیدی در آمریکا به صورت دیم بوده و مالکیت زمین‌های زراعی در اختیار کشاورزان قرار دارد؛ به همین دلیل مدیریت تولید محصولات کشاورزی در این کشور در اختیار کشاورزان قرار دارد.
بر اساس منابع منتشر شده در سایت خدمات تحقیقات اقتصادی وزارت کشاورزی ایالات متحده آمریکا (U.S. Department of Agriculture Economic Research Service) تخمین زده می‌شود که در سال 25-2024، کشاورزان ایالات متحده در مجموع 1.98 میلیارد گندم را از 37.9 میلیون هکتار سطح زیر کشت تولید کنند که نشان دهنده یک روند نزولی بلند مدت در سطح زیر کشت و تولید گندم است. در حال حاضر سطح زیر کشت گندم در ایالات متحده 42 میلیون هکتار کاهش یافته است و تولید حدود 800 میلیون بوشل کاهش یافته است.
همانطور که رقابت در بازار‌های جهانی گندم افزایش یافته است، بازده کاشت گندم برای کشاورزان در ایالات متحده نسبت به سایر محصولات کاهش یافته است. قوانین کشاورزی در اواسط دهه 1990 در آمریکا تغییراتی داشته است که به کشاورزان امکان انعطاف بیشتر در هنگام انتخاب محصولات برای کاشت را می‌دهد. به این معنی که کشاورز می‌تواند محصول کشت خود را تغییر دهد و برخی بر این باورند این موضوع سطح زیر کشت گندم را کاهش داد.
بدین ترتیب کاشت گندم متاثر از نوآوری‌های تکنولوژیکی محصولاتی، چون ذرت و سویا قرار گرفت که در سال‌های اخیر چشم انداز تولیدشان بهتر بود. بر این اساس کشاورزان، زمین خود را به جای گندم به کشت دانه‌های درشت و روغنی مثل ذرت و سویا اختصاص دادند. از سویی بهبود ژنتیکی گندم به دلیل ژنتیک بسیار پیچیده‌تر این محصول و بازدهی کمتر از دیگر محصولات، تمایل به کشت آن را کمتر کرده است. کشاورزان گندم را عمدتاً برای استفاده از غذای انسانی کشت می‌کنند و صنعت غذایی ایالات متحده نسبت به واکنش مصرف کنندگان به محصولات حاوی گندم اصلاح شده ژنتیکی (GM) محتاط هستند. هیچ گندم تراریخته‌ای به صورت تجاری در ایالات متحده کشت نمی‌شود.
گندم زمستانه قرمز سخت (HRW) حدود 40 درصد از کل تولید را تشکیل می‌دهد و عمدتاً در دشت‌های بزرگ (شمال تگزاس از طریق مونتانا) کشت می‌شود که عمدتاً از این نوع گندم برای تهیه آرد نان استفاده می‌شود.
گندم بهاره قرمز سخت (HRS) حدود 25 درصد از تولید را تشکیل می‌دهد و عمدتاً در دشت‌های شمالی (داکوتای شمالی، مونتانا، مینه سوتا و داکوتای جنوبی) کشت می‌شود. گندم HRS به دلیل سطوح بالای پروتئین آن ارزشمند است. به همین دلیل این گندم برای نان‌های تخصصی و ترکیب با گندم کم پروتئین
مناسب است.
گندم زمستانی قرمز نرم (SRW) معمولاً حدود 15 تا 20 درصد از کل تولید را تشکیل می‌دهد و عمدتاً در ایالت‌های کنار رودخانه می‌سی سی پی و در ایالت‌های شرقی کشت می‌شود. آرد تولید شده از گندم SRW، بیشتر برای کیک و کلوچه استفاده می‌شود.
گندم سفید (هم زمستان و هم بهاره) 12 تا 17 درصد از کل تولید را تشکیل می‌دهد و در واشنگتن، اورگان، آیداهو، میشیگان و نیویورک کشت می‌شود. از آرد آن برای محصولات رشته فرنگی، کراکر، غلات و نان‌های سفید استفاده می‌شود.
گندم دوروم 2 تا 5 درصد از کل تولید را تشکیل می‌دهد و عمدتاً در داکوتای شمالی و مونتانا کشت‌ می‌شود. از گندم دوروم در تولید ماکارونی استفاده می‌شود.
ایالات متحده اگرچه تنها حدود 6 تا 7 درصد گندم جهان را تولید می‌کند، اما یکی از صادرکنندگان عمده گندم نیز است. ایالات متحده به طور معمول در بین 5 صادرکننده برتر گندم در جهان قرار دارد. علی‌رغم گسترش تجارت جهانی گندم، سهم ایالات متحده از بازار جهانی گندم در حال کاهش است و پیش بینی می‌شود که از میانگین 24 درصد در سال‌های 2000 تا 2009، برای سال 25-2024 به حدود 10 درصد برسد.
از سال 2000، ایالات متحده، اتحادیه اروپا، کانادا، استرالیا، آرژانتین و کشور‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق (از جمله 3 صادرکننده عمده گندم روسیه، اوکراین و قزاقستان) نزدیک به 90 درصد از صادرات گندم جهان را به خود اختصاص داده‌اند.
اما، نگاهی به قیمت نان در ایالات متحده نشان می‌دهد در این کشور با قیمت‌گذاری 3.27 دلار به ازای هر 500 گرم نان به عنوان گران‌ترین کشور جهان از نظر قیمت یک قرص نان در صدر کشور‌های جهان قرار می‌گیرد.
بر اساس داده‌های شرکت تحقیقاتی «Numbio»، پس از ایالات متحده، سوئیس با قیمت 3.21 در هر 500 گرم نان، ایسلند با 2.93 دلار در هر 500 گرم نان و سپس نروژ و دانمارک با قیمت 2.84 دلار برای 500 گرم نان در فهرست کشور‌هایی با گران‌ترین قیمت نان قرار گرفتند. در مورد ارزان‌ترین کشور‌های جهان از نظر قیمت نان، ایران در صدر فهرست و پس از آن تونس، الجزایر و لیبی قرار دارند.
روسیه بزرگترین صادرکننده غلات در دنیا رابطه مستقیمی بین سه فاکتور وسعت جغرافیایی، میزان زمین‌های کشاورزی یا قابل کشت و تبدیل شدن به برترین صادرکنندگان گندم در جهان وجود دارد. به همین دلیل کشور‌هایی که از نظر وسعت اراضی کشاورزی در مقیاس پایین‌تری قرار دارند، بسیار دشوار است که بتوانند به یکی از اصلی‌ترین صادرکنندگان گندم در جهان تبدیل شوند.
پس از وجود مزارع به عنوان یک ظرفیت بالقوه، این امر تنها با حضور نیروی انسانی فعال و کارآمد و به کارگیری تکنولوژی به وضعیت بالفعل می‌رسد. سهم کشاورزی از تولید ناخالص داخلی روسیه در سال 2018، حدود 3 درصد است که این رقم کاهش 7/2 درصدی نسبت به سال 2001 را نشان می‌دهد. به همان نسبت میزان افراد شاغل در بخش کشاورزی روسیه در سال 2001 حدود 12 درصد بود که این میزان در سال 2018 به کمتر از 6 درصد می‌رسد. یکی از دلایل کاهش سهم کشاورزی از تولید ناخالص داخلی روسیه به وضعیت پساشوروی باز می‌گردد، زیرا در دوره شوروی بیشتر مردم به عنوان دهقانان در مزارع اشتراکی تحت تسلط دولت مشغول به کار بودند و هر چه به سال‌های پایانی شوروی نزدیک‌ می‌شویم از این میزان کاسته می‌شود. در سال‌های بعد از فروپاشی شوروی نیروی کار تمایل بیشتری به کار در سایر بخش‌های اقتصادی مانند صنعتی و خدمات داشت و همین امر موجب افزایش مهاجرت از روستا به شهرها، به خصوص در بخش اروپایی روسیه شد.
روسیه که پس از فروپاشی شوروی در سال 1991 تا مدتی از نظام توزیع نان با کوپن استفاده می‌کرد، اکنون صادر کننده اول محصولات غله‌ای در جهان است و فقط سال گذشته بیش از 50 میلیون تن گندم به کشور‌های مختلف فروخت.
وزارت کشاورزی روسیه برنامه‌ریزی کرده است تولید غلات این کشور را تا سال 2025 به 130 میلیون تن افزایش دهد.
روسیه 79 میلیون هکتار اراضی کشاورزی دارد که شش درصد زمین‌های حاصلخیز جهان را تشکیل‌ می‌دهد و این امتیاز بزرگ، به روس‌ها امکان افزایش تولید محصولات کشاورزی مانند غلات را‌ می‌دهد.
وزیر کشاورزی روسیه طی اظهاراتی اعلام کرد که صادرات گندم این کشور در سال زراعی گذشته (2023- 2024) به 54.1 میلیون تن رسیده است. وزارت کشاورزی فدراسیون روسیه نیز گفته است روسیه در سال کشاورزی 2024-2023 بیش از 70 میلیون تن غلات صادر کرده است. این در حالی است که در فصل 2023-2022، صادرات غلات روسیه 60 میلیون تن بود.
چشم‌انداز برداشت غلات روسیه نیز برای سال 2024 بدون تغییر در سطح 132 میلیون تن باقی ماند که از این میزان قریب به 90 میلیون تن از آن شامل گندم می‌شود.
اما حمایت‌ها در این کشور از کشاورزان چگونه است؟ مقامات روسیه از دو سال قبل اعلام کرده‌اند که دولت به تولیدکنندگان کشاورزی وام‌های کوتاه مدت با نرخ‌های ترجیحی به ارزش بیش از 160 میلیارد روبل ارائه می‌کند تا نیاز آنان برای کاشت موفق در میان افزایش تقاضای غذا در بازار‌های جهانی را افزایش دهد.
البته با توجه به رشد تورم داخلی روسیه طی سال‌های اخیر دولت این کشور به منظور تأمین امنیت غذایی و رونق صادرات فرآورده‌های حاصل از گندم اقدام به تعیین عوارض برای صادرات گندم کرده است. در این راستا دولت روسیه برای تضمین سطح تولید گندم نیز اقدام به بازپرداخت مالیات‌های دریافتی به کشاورزان در قالب یارانه می‌کند و تنها در سال 2023 بیش از 20 میلیارد روبل به تولیدکنندگان این محصول پرداخت کرده است.
در یک دهه گذشته، تولید غلات و دانه‌های روغنی روسیه به‌دلیل افزایش سطح زیرکشت برخی از محصولات و بهبود عملکرد و بهره‌وری برای برخی دیگر از محصولات، به طور قابل‌توجهی افزایش یافته است. در سال 2022-23، تولید برای همه غلات اصلی و دانه‌های روغنی افزایش یافت و روسیه رکورد تولید گندم، آفتابگردان و کلزا را شکست.
همچنین در سال 2021، وزارت اقتصاد روسیه سیستم مالیات شناور را برای صادرات گندم، ذرت و جو وضع کرد. مالیات شناور توسط وزارت کشاورزی به صورت هفتگی و بر اساس قیمت‌های صادراتی گندم، ذرت و جو که از اول آوریل 2021 به صورت هفتگی در بورس مسکو ثبت شد، محاسبه می‌شود. بر این اساس برای صادرات گندم تا قیمت پایه 200 دلار در هر تن مالیات اعمال‌ نمی‌شود، در حالی که برای صادرات بیش از این قیمت، مالیات شناور، به ارزش 70 درصد مابه‌التفاوت قیمت صادراتی هفته قبل و قیمت پایه محاسبه خواهد شد. طبق اعلام دولت روسیه، مالیات‌های دریافتی در این مکانیسم طی یک سازوکار مشخص در قالب یارانه‌های حمایتی مجددا به کشاورزان برگردانده می‌شود. همچنین برای تنظیم بازار و تضمین امنیت غذایی از این منابع استفاده خواهد شد.
البته نرخ شناور مالیات بر صادرات گندم روسیه تاثیر قابل توجهی بر سودآوری صادرکنندگان گندم داشته است و با توجه به تغییر هفتگی نرخ عوارض تحت تاثیر قیمت‌های صادراتی این امر برنامه‌ریزی و پیش‌بینی پذیری سود صادرات را دشوار کرده است. به گزارش اتحادیه غلات روسیه، کشاورزان غلات روسیه، حدود 1 تریلیون روبل (15میلیارد دلار) به دلیل تعرفه شناور صادرات ضرر کرده‌اند.
در روسیه بیش از 80 نوع نان پخته می‌شود که قیمت آن‌ها با توجه به کیفیت، نوع نان و موقعیت فروشگاهی که نان در آن عرضه می‌شود، متفاوت است.
البته روس‌ها به صورت عمومی دو نوع نان مصرف می‌کنند که یک نوع نانی با آرد سفید رنگ به نام ناریزنوی است و نان دیگر گرد و قهوه‌ای تیره که آرد آن سبوس‌دار است. هر یک قرص نان از حدود 30 تا 100 روبل و تقریباً بین 0.35 تا 1.15 دلار (19000 تا 64000 هزار تومان) است. در روسیه تعداد مغازه‌های نانوایی که در آن‌ها نان پخت می‌شود، بسیار معدود است و بخش عمده نان در کارخانه‌های بزرگ خصوصی تولید و بین فروشگاه‌ها توزیع می‌شود. آرد مصرفی این کارخانه‌ها نیز با قیمت کنترل شده از طرف دولت تحویل شده و به همین دلیل دولت بر قیمت نان نظارت دارد.
چین بزرگترین تولیدکننده گندم در دنیا چین با تولید بیش از 130 میلیون تن گندم بزرگترین تولیدکننده این محصول در جهان است. این کشور بین سال‌های 2013 تا 2023 توانسته است تولید گندم خود را از 122 میلیون تن به 136 میلیون تن برساند. مناطق وسیع کشت، خاک حاصلخیز و استفاده از تکنولوژی‌های نوین کشاورزی، از جمله عوامل کلیدی موفقیت چین در این زمینه محسوب می‌شود.
علاوه بر این روند واردات گندم در چین از 3.2 میلیون تن در سال 2019 به 11.8 میلیون تن در سال 2023 رسیده است که نشان می‌دهد که روند مصرف در چین افزایشی بوده و ضریب خودکفایی در این کشور با کاهش روبه رو است. چین طی این سال‌ها این خلاء بین تولید و مصرف را با افزایش واردات از استرالیا، کانادا و به میزان کمتر از قزاقستان پر کرده است. این وضعیت حاکی از تعمیق وابستگی چین به کشور‌هایی است که در بلوک غرب توصیف می‌شدند، ‍ با این حال توافق کریدور جدید زمینی غلات با هدف تأمین سالانه بخش قابل توجه نیاز گندم چین از روسیه، نشان می‌دهد این کشور راهبرد کاهش وابستگی غذای به کشور‌های بلوک غرب و تعمیق روابط با روسیه را در دستور کار خود قرار داده است.
براساس گزارش OECD، چین سال 2019 بیش از 185.9 میلیارد دلار، به بخش کشاورزی یارانه پرداخت کرد به طوریکه این کشور را به بزرگترین یارانه دهنده کشاورزی تبدیل کرد. وضعیت پرداخت یارانه دولت چین به تولید محصولات اساسی نظیر گندم و برنج، باعث مناقشه میان این کشور و آمریکا در سال‌های اخیر شده است. چنانکه دولت آمریکا در اعتراض به وضعیت پرداخت یارانه این محصولات در چین به سازمان تجارت جهانی شکایت کرده است. بر اساس اعلام مقامات آمریکایی، پرداخت یارانه به تولیدکنندگان گندم در چین باعث کاهش صادرات این محصول به کشور چین و خسارات فراوان به کشاورزان آمریکایی شده و بر خلاف سیاست‌های تجارت آزاد wto است. سازمان تجارت جهانی نیز اخیرا در تایید اعتراض دولت آمریکا اعلام کرده است: حمایت‌های دولت چین از تولید محصولاتی نظیر گندم و برنج بیش از استاندارد‌های این سازمان است و دولت این کشور باید برای کاهش سطح حمایت‌های خود اقدام کند.
به طور تاریخی امنیت غذایی همیشه اولویت اصلی رهبران چین بوده است و این برای نسل کنونی مستثنی نیست و برای آنها به عنوان «وظیفه ابدی» میراثی باقی مانده تلقی می‌شود. پکن امنیت غذایی را به عنوان تعادل نسبی در تقاضای داخلی و عرضه غلات تعریف می‌کند. بنابراین، سیاست‌های امنیت غذایی چین که اخیراً اعلام شده، برای محافظت از زمین‌های کشاورزی چین، تسریع توسعه و تجاری‌سازی بذر‌های اصلاح‌شده ژنتیکی در چین و اطمینان از حفظ تولید کشاورزان چینی و همچنین دستاورد‌های بیشتر در بازدهی و بهره‌وری تولید گندم، برنج، ذرت و سویا طراحی شده است.
در سال 2015، دولت طیفی از کالا‌های تحت پوشش را گسترش داد و مدلی که تفاوت بین قیمت‌های هدف و قیمت‌های واقعی بازار را جبران می‌کرد، جایگزین خرید‌های تضمینی دولتی با قیمت‌های مداخله‌ای شد. در برآورد پشتیبانی خدمات عمومی، سه دسته بیشترین حمایت مالی را جذب می‌کنند: توسعه و نگهداری زیرساخت‌های کشاورزی، سهامداری عمومی و دانش کشاورزی و سیستم نوآوری.
وزارت دارایی چین اجرای سراسری بیمه کامل و بیمه نامه‌های درآمد کاشت برای برنج، گندم و ذرت را به عنوان بخشی از برنامه امنیت‌غذایی برای تشویق کاشت غلات اصلی اعلام کرد. این سیاست با هدف بهبود سطح حمایت از بیمه کشاورزی، تثبیت درآمد کشاورزان، حمایت از احیای مناطق روستایی و حفظ امنیت‌غذایی است.
افزایش حمایت از کشاورزان در حالی صورت می‌گیرد که بزرگترین تولیدکننده و خریدار محصولات کشاورزی جهان که معمولاً با بلایای طبیعی آسیب‌رسان به محصولات کشاورزی نیز مواجه است، به دنبال خودکفایی غذایی و وابستگی کمتر به واردات است.
قیمت‌گذاری گندم در چین از طریق برآورد هزینه‌های تولید گندم، میزان تقاضای گندم تولید شده و برآورد قیمت‌های بین المللی توسط کمیسیون توسعه و اصلاحات ملی اقتصادی چین انجام می‌شود. با این وجود قیمت گندم تولید داخلی این کشور در مقایسه با نمونه‌های خارجی به مراتب بالاتر است؛ به طوریکه اکنون قیمت گندم چینی، 40 الی 50 درصد بالاتر از گندم‌های وارداتی است.