بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - به گزارش جماران به نقل از یورونیوز، روابط پاکستان و افغانستان که زمانی به عنوان متحدان نزدیک شناخته می‌شدند اکنون به شدت تیره شده است. کارشناسان دلیل این تنش‌ها را اختلافات مرزی به‌جای‌مانده از دوران استعمار و استراتژی شکست‌خورده‌ حمایت از گروه‌های اسلام‌گرای افراطی می‌دانند.
پاکستان هفته گذشته حملات هوایی مرگباری را در ولایت پکتیکای افغانستان انجام داد که بنا به آخرین گزارش‌ها طی آن دست کم 46 نفر، از جمله تعدادی زن و کودک جان خود را از دست دادند.
این حملات ظاهراً با هدف مقابله با شبه‌نظامیان «تحریک طالبان پاکستان» انجام شد، گروهی که قصد سرنگونی دولت پاکستان و برپایی یک حکومت اسلامی را دارد و عملیات خود را از درون خاک افغانستان طراحی و سازمان‌دهی می‌کند.
امارت اسلامی طالبان در افغانستان این حملات را محکوم کرد و آن را «نقض آشکار اصول بین‌المللی» خواند؛ کابل همچنین در مقابل دست به حملاتی تلافی‌جویانه‌ زده است.
وزارت دفاع طالبان با انتشار مطلبی در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر سابق) اعلام کرد که نیروهایش اهدافی را در پاکستان که «به عنوان مرکز و پناهگاه‌ برای عناصر خرابکار و حامیان آن‌ها بوده‌ است» مورد حمله قرار داده است.
در این بیانیه بدون ارائه توضیحات بیشتر آمده است که حمله به محل اجتماع افرادی صورت گرفته که حملات در افغانستان را سازماندهی و هماهنگ می‌کردند.»
یک رسانه‌ نزدیک به طالبان به نام «حریت دیلی نیوز» به نقل از منابع وزارت دفاع افغانستان گزارش داد که این حملات منجر به کشته شدن 19 سرباز پاکستانی و 3 غیرنظامی افغان شده است.
افغانستان همچنین کاردار سفارت پاکستان در کابل را فراخواند تا یادداشت اعتراض شدیداللحنی را در ارتباط با حملات هوایی صورت گرفته به وی تحویل دهد.
بدین ترتیب پاکستان اکنون در کنار بحران‌های سیاسی و اقتصادی خود در داخل کشور، درگیر چالش بزرگ دیپلماتیک با یک متحد کلیدی در منطقه شده است؛ مشکلی که به گفته کارشناسان، این کشور توان تحمل آن را ندارد.
ریشه‌های تاریخی تنش‌ها
منشأ اختلافات به «خط دیورند» بازمی‌گردد؛ مرزی که طی دوران استعمار در سال 1893 تعیین شد و دولت‌های متوالی افغانستان از به رسمیت شناختن آن خودداری کرده‌اند.
نعمت‌الله بیژن، مدرس ارشد مرکز سیاست‌‌گذاری توسعه در دانشگاه ملی استرالیا، می‌گوید: «مسئله اصلی تنش‌های مرزی بوده که با بازگشت طالبان و امتناع آن‌ها از اقدام علیه تحریک طالبان پاکستان تشدید شده است.»
دکتر بیژن افزود که پاکستان برای مقابله با ملی‌گرایی افغانستان، مدت‌هاست که افراط‌گرایی مذهبی را ترویج می‌کند.
او گفت: «پاکستان در طول حمله شوروی به افغانستان در دهه 1980، اقدام به تاسیس مدارس مذهبی کرد تا پناهجویان جوان افغان را به عنوان جنگجو آموزش دهد و از این طریق نفوذ خود بر این کشور را تضمین کند.» کند.»
وی تصریح کرد: «حاکمیت پاکستان همیشه به دنبال یک دولت دوست یا حامی اسلا‌م‌آباد در کابل بوده تا مرزهای غربی خود را ایمن کند.»
با این حال، این استراتژی در دهه‌های اخیر نتیجه معکوس داده است، زیرا گروه‌های مذهبی افراط‌گرا مانند «تحریک طالبان پاکستان» تمرکز خود را به درون پاکستان معطوف کرده‌اند.
تشدید درگیری‌ها
به گفته عبدالبصیر، پژوهشگر ارشد مؤسسه آموزش مطالعات بین‌الملل RSIS در سنگاپور، پاکستان و شبه‌نظامیان عضو گروه تحریک طالبان در سال‌های 2021 و 2022 آتش‌بس‌های شکننده‌ای برقرار کردند.
این کارشناس مطالعات بین‌الملل می‌افزاید: «هر دو آتش‌بس به دلیل عدم اعتماد متقابل و تفاوت‌های ایدئولوژیک پس از مدتی فروپاشیدند.»
وی می‌افزاید: «این آتش‌بس‌های کوتاه‌مدت نشان‌دهنده پیچیدگی مسئله‌ای به نام «تحریک طالبان پاکستان» است که با نارضایتی‌های قومی و روایت‌های اسلام‌گرایانه درهم تنیده شده است.»
عبدالبصیر متعقد است: «تحریک طالبان، ناسیونالیسم قومی پشتون را با ایدئولوژی اسلام‌ افراطی در هم آمیخته و خود را به عنوان مدافع حقوق پشتون‌ها معرفی می‌کند، در حالی که نارضایتی‌های مرتبط با مسائل مرزی و مشکلات حکومتی را نیز دستاویز قرار می‌دهد.»
خواجه آصف، وزیر دفاع پاکستان ماه ژوئیه سال گذشته به بی‌بی‌سی گفته بود که کشورش به حملات خود علیه افغانستان به عنوان بخشی از عملیات نظامی برنامه‌ریزی شده با هدف مقابله با تروریسم ادامه خواهد داد.
او که با بخش اردو زبان شبکه به بی‌بی‌سی گفتگو می‌کرد، افزود: «این درست است که ما در افغانستان عملیات انجام داده‌ایم؛ ما به این کار ادامه خواهیم داد.»
وزیر دفاع پاکستان در ادامه تاکید کرد: «ما به آن‌ها کیک و شیرینی تعارف نمی‌کنیم؛ اگر مورد حمله قرار بگیریم، پاسخ خواهیم داد.»
عبدالبصیر، پژوهشگر ارشد مؤسسه آموزش مطالعات بین‌الملل RSIS در سنگاپور می‌گوید که گروه تحریک طالبان پاکستان با استفاده از تسلیحات پیشرفته‌ای که آمریکا در افغانستان باقی گذاشته، توان عملیاتی خود را به طور قابل توجهی افزایش داده است.
او افزود: «این گروه تفنگ‌های تک تیرانداز دور برد و دوربین‌‌های دید در شب در اختیار دارد که سبب شده تعداد تلفات نیروهای مرزبان پاکستانی در طول درگیری‌ها افزایش یابد.»
یک مرکز مطالعات امنیتی مستقر در اسلام‌آباد در گزارشی اعلام کرد که نیروهای امنیتی پاکستان در سال 2024 بیشترین تلفات را طی نزدیک به یک دهه اخیر در جریان نبرد با شورشیان متحمل شده‌اند.
بر اساس این گزارش، حدود 950 شبه نظامی در سال گذشته میلادی به دست نیروهای پاکستانی کشته شدند، در حالی که 527 نیروی امنیتی پاکستان و 489 غیرنظامی نیز طی همین مدت در حملات شبه‌نظامیان جان باختند.
تلاش‌های پاکستان برای تقویت خط دیورند از طریق نصب حصار فیزیکی با چالش‌های جدی مواجه شده و این حصار بارها از سوی شبه‌نظامیان و دیگر گروه‌ها مورد نفوذ قرار گرفته است.
عبدالبصیر می‌گوید: «احداث یک مرز فیزیکی در طول هزاران کیلومتر، راه‌حلی ساده‌انگارانه برای یک مشکل عمیقاً پیچیده است.»
پژوهشگر ارشد مؤسسه آموزش مطالعات بین‌الملل RSIS در سنگاپور می‌افزاید: «قبایل ساکن در دو طرف مرز احساس بیگانگی دارند و بازیگرانی مانند تحریک طالبان پاکستان از این نارضایتی‌ها سوءاستفاده می‌کنند.»
اشتباه محاسباتی پاکستان
کارشناسان می‌گویند پاکستان در محاسبه منافع احتمالی بازگشت طالبان به قدرت در کابل دچار اشتباه شده است.
به گفته عبدالبصیر، اسلام‌آباد امیدوار بود که طالبان فعالیت‌های گروه تحریک را محدود کند، هزاران پناهنده افغان ساکن پاکستان را بازگرداند و عناصر ضد پاکستان در افغانستان را خنثی کند.
او افزود: «پاکستان با ساده‌انگاری تمام فرض کرد که بواسطه به قدرت رسیدن طالبان، همه مشکلات از میان خواهد رفت. اما شواهد این را نشان نمی‌دهد، بلکه برعکس، هر مسئله مهمی ، از پناهندگان گرفته تا اختلافات مرزی و شبه‌نظامیان، تشدید شده است.»
عبدالبصیر معتقد است که «پاکستان اکنون بهای سرمایه‌گذاری چند دهه‌ای خود در شکل دهی و تقویت گروه‌های افراطی را می‌پردازد.»
وی می‌افزاید: «این کشور خود را در موقعیتی می‌بیند که نه تنها باید دست به مدیریت تنش‌ها با طالبان بزند بلکه بایست با تهدید فزاینده گروه تحریک نیز مقابله کند.»
همزمان با تشدید تنش‌ها میان طالبان و اسلام‌آباد، دولت‌ها در هر دو کشوربا فشار قابل توجهی روبرو هستند تا ضمن حفظ گفت‌وگوها به دغدغه‌های امنیتی نیز رسیدگی کنند.
به گفته عبدالبصیر: «روابط دو کشور هم اکنون در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد اما بعید است به طور کامل فروبپاشد.»
وی افزود: «الگوی کنونی خشونت، حملات هوایی و اقدامات تلافی‌جویانه به احتمال زیاد ادامه خواهد یافت، هرچند گاهی پیشنهادهای دیپلماتیک نیز مطرح می‌شود.»
چالش‌های داخلی پاکستان
پژوهشگر ارشد مؤسسه آموزش مطالعات بین‌الملل سنگاپور معتقد است که نیروهای نظامی پاکستان به دلیل فعالیت‌های شبه‌نظامیان گروه تحریک طالبان، شورش جداگانه در بلوچستان و آشفتگی‌های سیاسی ناشی از برکناری عمران خان، نخست‌وزیر سابق، تحت فشار زیادی قرار دارند.
وی افزود: «اگرچه اقتصاد پاکستان تحت برنامه صندوق بین‌المللی پول تا حدی تثبیت شده، اما این فشارهای داخلی و خارجی توان این کشور را برای مدیریت مؤثر امنیت و دیپلماسی تحت تأثیر قرار داده است.»
به گفته عبدالبصیر، نیاز به راه‌حل‌های عمل‌گرایانه به جای انتظارات غیرواقع‌بینانه باید در کانون استراتژی پاکستان قرار گیرد.
او با اشاره به عدم مشروعیت بین‌المللی دولت طالبان به عنوان یک مانع بزرگ، گفت: «برای مدیریت تنش‌ها به جای حل کامل آن‌ها، نیاز به بحث‌های اساسی است.»
این کارشناس امور بین‌الملل تاکید دارد: «پاکستان باید اقدامات نظامی را با دیپلماسی متعادل کند، اما پاسخ‌های ساده‌ای برای چالش‌های موجود وجود ندارد زیرا اختلاف مرزی و معضل ناشی از فعالیت گروه تحریک طالبان در آینده قابل پیش‌بینی همچنان به عنوان عوامل آزاردهنده باقی خواهند ماند.»