بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - در سال‌های اخیر روابط تجاری ایران و روسیه با وقوع چندین اتفاق ژئوپلیتیکی به بالاترین سطح خود در 15 سال اخیر رسیده، اما هنوز هم به‌رغم روابط گسترده سیاسی-امنیتی، روابط اقتصادی دو کشور ایران و روسیه با ظرفیت‌های بزرگی که وجود دارد، چندان چشمگیر نیست. - اخبار رسانه ها -
به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، روز گذشته معاهده همکاری‌های جامع ایران و روسیه با حضور مسعود پزشکیان و ولادیمیر پوتین در مسکو به امضا رسید.
این سند که شامل یک مقدمه و 47 بند بوده، به گفته مقامات نقطه‌عطفی در گسترش روابط، به‌ویژه در حوزه اقتصادی خواهد بود. این معاهده که نتیجه سه‌سال مذاکره و همکاری میان دو کشور بوده، شامل سه حوزه اصلی همکاری اقتصادی، علمی و فناوری و فرهنگ و گردشگری است. همچنین در این معاهده به همکاری در زمینه تجارت بین‌المللی، انرژی، فناوری‌های نوین، امنیت اطلاعات، مبارزه با تروریسم و مسائل محیط‌زیستی توجه ویژه‌ای شده است. کاظم جلالی، سفیر ایران در مسکو درخصوص شایعه وجود ‌بندی با نام «دفاع متقابل» در معاهده همکاری ایران و روسیه نیز گفت توافقنامه همکاری راهبردی بین ایران و روسیه شامل بند «دفاع متقابل» نخواهد بود. اما از بند‌های اقتصادی حائز اهمیت در این توافقنامه می‌توان به امضای پیمان پولی بین دو کشور اشاره کرد. افزایش سطح اهمیت کریدور شمال به جنوب و رساندن حجم سالانه مبادلات انرژی تا 55 میلیون مترمکعب نیز از دیگر موضوعات مهم در این توافقنامه است.
‌‌سهم نیم درصدی ایران از بازار روسیه‌
گرچه در سال‌های اخیر روابط تجاری ایران و روسیه با وقوع چندین اتفاق ژئوپلیتیکی به بالاترین سطح خود در 15 سال اخیر رسیده، اما هنوز هم به‌رغم روابط گسترده سیاسی-امنیتی، روابط اقتصادی دو کشور ایران و روسیه با ظرفیت‌های بزرگی که وجود دارد، چندان چشمگیر نیست. برای مثال، در سال 1402 در حالی حجم تجارت ایران و روسیه نزدیک به 2.7 میلیارد دلار بوده که این میزان برای ایران و چین 32.5 میلیارد دلار، برای ایران-امارات حدود 27.4 میلیارد دلار و برای ایران و ترکیه نیز 11.7 میلیارد دلار بوده است. همچنین در این رتبه‌بندی، آلمان با 2.3 میلیارد دلار پس از روسیه قرار داشته و روسیه، هلند، سوئیس و هنگ‌کنگ نیز به ترتیب با 1.2، 1.1 و یک میلیارد دلار در رتبه‌های بعدی و پس از روسیه قرار داشته‌اند.
آنطور که در نمودار آمده، حجم تجارت دو کشور از 1 تا 1.5 میلیارد دلار در سال‌های 1387 تا 1399، در سال‌های اخیر افزایش داشته و به 2.2 تا 2.6 میلیارد دلار در سال‌های 1400 تا 1402 رسیده است. در 9ماهه نخست امسال نیز حجم تجارت دو کشور حدود 1.9 میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد 7 درصدی داشته است. از نتایج قابل‌تامل امسال، افزایش رقم صادرات ایران به روسیه و کاهش واردات از این کشور بوده است، به‌طوری‌که رقم صادرات کشورمان به روسیه از 620 میلیون دلار در 9ماهه سال گذشته با رشد 29 درصدی به 802 میلیون دلار در 9ماهه امسال رسیده است. در همین مدت، واردات ایران از روسیه کاهش جزئی 5 درصدی را تجربه کرده است.
همچنین سهم ایران از واردات روسیه از حدود 0.10 تا 0.17 درصد در سال‌های 2009 تا 2018، به 0.20 تا 0.40 درصد در سال‌های اخیر رسیده و هنوز هم کالاهای ایرانی نتوانسته‌اند به‌رغم پیوستن کشورمان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا و جنگ اوکراین، سهم شایسته‌ای در بازار روسیه به‌دست بیاورند. طبق داده‌های سازمان توسعه تجارت ایران، در سال جاری روسیه سومین مقصد اقلام کشاورزی ایران با سهم 10 درصدی پس از عراق و امارات با سهم 26 و 15 درصدی بوده است.
طبق این گزارش، از کل صادرات ایران به روسیه در سال جاری، میوه و تره‌بار با سهم 27 درصدی در رتبه اول قرار دارد. مواد اولیه پلیمری با 14 درصد دوم، خشکبار با 8 درصد سوم، صنایع غذایی با 7 درصد چهارم، محصولات و صنایع پلیمری و خودرو و نیرو محرکه هر کدام با 6 درصد، صنایع معدنی غیرفلزی با 5 درصد، محصولات شیمیایی با 5 درصد و سایر کالاها با سهم 22 درصدی اقلامی هستند که در رتبه‌های بعدی سبد صادراتی ایران به روسیه قرار دارند. همچنین، در بخش واردات از روسیه نیز، در سال جاری سنگ‌ها و فلزات گرانبها با سهم 23 درصدی در رتبه اول قرار دارد. غلات با 18 درصد دوم، صنایع غذایی با 15 درصد سوم، محصولات سلولزی با 14 درصد و محصولات حیوانی و صنایع آن هرکدام با 14 درصد در رتبه‌های چهارم و پنجم، ماشین‌سازی و تجهیزات و سایر کالاها با 4 و 12 درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
متن کامل توافقنامه راهبردی ایران و روسیه منتشر شد
‌از اتصال کارت‌های بانکی تا امضای پیمان پولی‌
گفته شد که یکی از موانع اصلی در توسعه تجارت بین دو کشور، مشکلات و موانع تحریمی بوده است. بر این اساس، طی سال‌های اخیر که روسیه نیز تحریم شده (در حوزه ارزی کمتر از ایران تحریم شده)، دو کشور تلاش‌های زیادی برای حل مشکلات مربوط به ارتباطات پولی و بانکی کرده‌اند. در همین خصوص، در روزهای اخیر محمدرضا فرزین، رئیس‌کل بانک مرکزی، به منظور همراهی با رئیس‌جمهور در سفر به روسیه حضور دارد و از افزایش همکاری‌های پولی و بانکی و عملیاتی شدن بخش‌های دیگر سند اقدام مشترک بانکی میان دو کشور ایران و روسیه در راستای تحریم‌زدایی و دلارزدایی در این سفر خبر داد. به گفته رئیس بانک مرکزی ایران، سند اقدام مشترک میان بانک‌های مرکزی ایران و روسیه در سه سرفصل اصلی «استفاده از پول‌های ملی در تجارت دو کشور»، «امکان اتصال پیام‌رسان‌های بانکی و بومی دو کشور موسوم به سپام و SPFS» و «امکان اتصال شبکه پرداخت کارتی دو کشور» عملیاتی شده است.
قبل از این نیز در تاریخ 21 آبان 1403 مراسم رونمایی از اتصال شبکه شتاب ایران به شبکه پرداخت کارتی روسیه (میر) برگزار شد و رئیس‌کل بانک مرکزی اعلام کرد به زودی فازهای بعدی این پروژه با امکانات و ابزارهای گسترده‌تر رونمایی می‌شود. در این مراسم که فاز اول این طرح به بهره‌برداری رسید، مسئولان بانک مرکزی ایران گفتند گردشگران ایرانی می‌توانند از خودپردازهای روسیه روبل برداشت کنند و در مرحله دوم آن که تا قبل از سال جدید میلادی است، گردشگران روسیه می‌توانند از خودپردازهای ایران ریال دریافت کنند و در مرحله سوم آن که بعد از سال جاری میلادی است، گردشگران ایرانی می‌توانند با کارت‌های عضو شتاب از فروشگاه‌های روسیه خرید کنند.
اما روز گذشته کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه، نیز خبر داد که «پیام‌رسان محرمانه میان ما و روسیه افتتاح شده و ما نیاز به سوئیفت نداریم.» وی گفت: «این گام مهمی بود که برداشته شد.» جلالی تصریح کرد: «در بحث کارت میر (MIR) و شتاب در حال تلاش هستیم که آن‌ها بتوانند به یکدیگر اتصال پیدا کنند.» جلالی درنهایت گفت: «من سال 2025 را سال حل مسائل پولی و بانکی میان ایران و روسیه می‌دانم.»
‌10 مانع در توسعه روابط اقتصادی ایران و روسیه
به‌رغم روابط سطح بالای نظامی- امنیتی ایران و روسیه در منطقه، اما با ظرفیت‌هایی که برای همکاری وجود دارد، روابط اقتصادی دو کشور چندان گسترش پیدا نکرده است. برخی‌ها دلیل این موضوع را سیاسی می‌دانند و استدلال‌های خود را تا آنجا پیش‌می‌برند که خواسته یا ناخواسته دچار نوعی روس‌هراسی و روس‌گریزی می‌شوند. دسته دوم از افراد می‌گویند به‌دلیل همسانی دو اقتصاد، یعنی وابستگی هر دو اقتصاد به مواد خام طبیعی (نفت و گاز و فرآورده‌های آن) امکان مکمل شدن دو اقتصاد پایین است.
اما در سوی دیگر مسئولان و کارشناسان و فعالان اقتصادی بر این باورند که دلایل دیگری باعث پایین ماندن سطح روابط اقتصادی دو کشور شده است. اخیراً جلالی، سفیر کشورمان در مسکو گفته ما پنج مانع در روابط اقتصادی با روسیه داریم که به‌مرور باید رفع شوند؛ یکی عدم شناخت است و ما حتی نوعی روس‌هراسی و روس‌گریزی داریم. تجارت در روسیه عمدتاً تصادفی است و کسانی که خواسته‌اند در اینجا درس بخوانند، دیده‌اند بازار برای برخی کالاهاست و به‌تدریج بازار کوچکی ایجاد کرده‌اند. برای مثال روس‌ها در ایران 12 تا 13 نفر تیم رایزنی بازرگانی دارند اما از سوی ایران ما یک نفر رایزن بازرگانی در این کشور داریم. مسئله دوم ترانزیت است که ما حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی و دریایی داریم که در بخش جاده‌ای کشور‌های واسط مشکلاتی ایجاد کرده‌اند. مسئله سوم مشکلات گمرکی است. ببینید در مرز آستارا چقدر مشکلات زیاد است. البته کشور‌های واسط هم نقش دارند اما ما هم باید توانمندی‌های خود را ارتقا دهیم. مسئله چهارم در حوزه پولی و بانکی است که بخشی از آن حل شده و محمدرضا فرزین، رئیس‌کل بانک مرکزی به مسکو آمده و دیداری با رئیس بانک مرکزی روسیه داشته است. مسئله پنجم اینکه در بخش ناوگان حمل‌ونقل هم مشکل داریم. باید روسیه را جدی بگیریم و آن را کشور کوچکی ندانیم.
فرزین: پیمان پولی میان ایران و روسیه عملیاتی شد
در این خصوص، در سال گذشته هادی تیزهوش‌تابان، رئیس سابق اتاق مشترک ایران- روسیه می‌گوید نوسانات نرخ ارز در فرایند قیمت‌گذاری محصولات، امکان رقابت‌پذیری کالا‌های ایرانی را با رقبای منطقه‌ای محدود می‌کند و بی‌ثباتی قوانین صادراتی اطمینان مشتریان روس به بازار ایران به‌عنوان یک بازار با ثبات را از بین‌می‌برد. قیمت بالا و کیفیت پایین برخی محصولات تولیدی کشور و همچنین عدم‌اطلاع کافی تجار و بازرگانان از الزامات و استاندارد‌های بازار روسیه و به‌دنبال آن عدم رضایت مشتریان روسی از کالا‌های ایرانی مانع مهم دیگر در مسیر توسعه تجارت با این کشور است. ناکافی بودن امکانات لجستیکی و زیرساختی مورد نیاز برای تجارت (مثل کانتینر‌های یخچالی برای صادرات بخش غذا و کشاورزی)، نبود ظرفیت کافی ناوگان در این بخش و هزینه‌های بالای حمل‌ونقل، نگاه جزیره‌ای دستگاه‌ها و نهاد‌های دولتی به فرایند بازرگانی خارجی، فقدان دیپلماسی اقتصادی مؤثر در وزارت امور خارجه، عدم حمایت لازم از بازرگانان فعال در بازار‌های هدف توسط وزارت امور خارجه، زمان‌بر بودن فرایند اخذ مجوز‌های مورد نیاز تجارت خارجی، عدم‌توجه به تولید صادرات‌محور و صادرات محصولات براساس مازاد عرضه و عدم حمایت لازم از صادرکنندگان و لغو حمایت‌های موجود در قانون به بهانه‌های مختلف از دیگر موانع داخلی توسعه تجارت ایران و روسیه است که هادی تیزهوش‌تابان به آن‌ها اشاره می‌کند.