ایرانیان جهان - به گزارش خبرنگار گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا، سقط جنین یکی از موضوعات پیچیده و چالش‌برانگیز اخلاقی و بهداشتی در جوامع مختلف به شمار می‌آید و همواره محل بحث میان کارشناسان دینی، حقوقی و پزشکی بوده است، در ایران، با توجه به آموزه‌های اسلامی و قوانین موجود، سقط جنین فقط در شرایط خاصی مجاز شمرده می‌شود، با این حال، آمارهای غیررسمی نشان می‌دهند که برخی زنان به دلایل اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی به سقط‌های غیرقانونی روی می‌آورند که این امر نه تنها سلامت آنان را در معرض خطر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند تأثیرات منفی بر نرخ رشد جمعیت نیز داشته باشد.
این یادداشت به بررسی راهکارهای پیشگیرانه برای کاهش سقط جنین می‌پردازد.
تقویت آموزش و آگاهی‌بخشی
تقویت آموزش و آگاهی‌بخشی یکی از مؤثرترین راهکارها برای پیشگیری از سقط جنین به شمار می‌رود و نقشی کلیدی در افزایش آگاهی عمومی ایفا می‌کند، برخی از مفسران در تفسیر آیه 60 سوره ممتحنه «وَلَا یَعْصِینَکَ فِی مَعْرُوفٍ» بر این باورند که این آیه به اهمیت حفظ حقوق جنین و منع هرگونه آسیب به او اشاره دارد، بر این اساس، هیچ فردی مجاز نیست به جنین یا فرزند درون شکم خود آسیب برساند و حفظ و رعایت حقوق جنین امری ضروری و الزام‌آور تلقی می‌شود که تخطی از آن می‌تواند پیامدهای جدی به همراه داشته باشد.
با این حال، بسیاری از زنان به دلیل کمبود اطلاعات در زمینه حقوق شرعی، قانونی و بهداشتی خود در مواجهه با بارداری‌های ناخواسته تصمیماتی می‌گیرند که نه تنها سلامت جسمی و روانی خودشان را به خطر می‌اندازد، بلکه جان جنین را نیز تهدید می‌کند.
بخش قابل توجهی از سقط‌های غیرقانونی ناشی از نبود آگاهی درباره حقوق مرتبط با جنین است و در این راستا، برگزاری دوره‌های آموزشی قبل از ازدواج می‌تواند به عنوان نخستین گام در راستای افزایش مسئولیت‌پذیری زوجین مطرح شود، این دوره‌ها باید موضوعاتی همچون «حقوق جنین از منظر دین اسلام»، «پیامدهای پزشکی و اخلاقی سقط‌های غیرایمن» و «مسئولیت‌های والدین» را پوشش دهند.

قرآن کریم، در آیه‌ای که به کرامت ذاتی انسان اشاره دارد و می فرماید « وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ» که تأکید ویژه‌ای بر تقدس حیات از لحظه شکل‌گیری جنین دارد، آموزش این مفاهیم از طریق برگزاری کارگاه‌های آموزشی یا جلسات مشاوره تخصصی می‌تواند دیدگاه زوجین نسبت به ارزش و اهمیت حیات انسانی را بهبود بخشد، همچنین افزودن مباحث مربوط به حقوق جنین و اخلاق پزشکی به برنامه درسی مدارس و دانشگاه‌ها گام دیگری در مسیر گسترش آگاهی است.
در نظام آموزشی فعلی، کمتر به موضوعاتی مانند «مراحل رشد جنین» یا «اثرات روانی سقط جنین» پرداخته شده است؛ در حالی که آموزش این مباحث می‌تواند تا حد زیادی احتمال تصمیم‌گیری عجولانه درباره بارداری‌های ناخواسته را کاهش دهد و علاوه بر این، دانشگاه‌ها با همکاری مراکز دینی می‌توانند سمینارهایی برگزار کنند که در آن کارشناسان مذهبی، مستندات فقهی پیرامون حرمت سقط غیرمجاز را برای دانشجویان تحلیل و توضیح دهند.
رسانه‌های جمعی و فضای مجازی در دنیای امروز، ابزارهای بسیار مؤثری برای شکل‌دهی افکار عمومی محسوب می‌شوند و راه‌اندازی انجمن های ملی علیه سقط جنین با استفاده از ظرفیت شبکه‌های تلویزیونی و پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام و تلگرام می‌تواند مخاطبان را نسبت به پیامدهای جسمانی، روانی و معنوی سقط غیرایمن آگاه‌تر کند و پخش مستندهایی درباره رشد جنینی یا تولید پادکست‌هایی با روایت تجربه مادرانی که پس از تصمیم به سقط دچار پشیمانی شده‌اند، نمونه‌هایی اثرگذار در این زمینه خواهند بود، همچنین قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» بر استفاده از ظرفیت رسانه‌ها برای تقویت ارزش‌های خانواده و تشویق به فرزندآوری تأکید کرده است و همکاری با شخصیت‌های علمی یا مذهبی شناخته‌شده نیز می‌تواند اعتبار محتوای چنین انجمن هایی را افزایش دهد.

پیشگیری از معضل سقط جنین نیازمند همکاری هماهنگ میان نهادهای آموزشی، رسانه‌ای و قانونی است و برگزاری آموزش‌های پیش از ازدواج ، وارد کردن مفاهیم اخلاقی در برنامه‌های تحصیلی و بهره‌گیری هوشمندانه از رسانه‌ها سه محور اصلی برای مقابله با این چالش محسوب می‌شوند.
حمایت اقتصادی و روانی از خانواده‌ها
حمایت اقتصادی و روانی از خانواده‌ها موضوعی حیاتی است، زیرا بسیاری از موارد سقط غیرقانونی ریشه در مشکلات اقتصادی و فشارهای اجتماعی دارد و فقر، بیکاری و ناتوانی در تأمین نیازهای اساسی زندگی برخی از خانواده‌ها را به اتخاذ تصمیمات عجولانه سوق می‌دهد و زنانی که به کلینیک‌های غیررسمی مراجعه کرده‌اند، اغلب «ناتوانی مالی در نگهداری از فرزند» را به‌عنوان دلیل اصلی سقط جنین بیان کرده‌اند.
توجه به تعالیم دینی در جلوگیری اتخاذ تصمیمات اشتباه بسیار موثر است، آیه 31 از سوره اسراء که می فرماید« وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُمْ خَشْیَهَ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کَانَ خِطْئًا کَبِیرًا» به وضوح تأکید می‌کند که نباید از ترس فقر و تنگدستی، فرزندان خود را از بین ببرید چراکه خداوند متعال تضمین کرده که روزی فرزندان همان‌گونه فراهم خواهد شد که روزی والدین در زمان نوزادی‌شان تأمین شده بود، این توهم و تفکرِ فقر که پایه و اساس واقعی ندارد، حیله‌ای از سوی شیطان است تا مانع تولد فرزندان سالم و شایسته شود و نتیجه‌ی این تفکر نادرست چیزی جز گناه، معصیت و آسیب به خانواده‌ها نخواهد بود، بنابرین اهمیت این آیه در جامعه باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد تا چنین افکاری جایی در میان مردم نداشته باشد.
برای مقابله با این چالش، ایجاد شبکه‌های حمایتی جامع و هدفمند ضروری به نظر می‌رسد، قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» گامی موثر در این راستاست که بر ارائه یارانه‌های اختصاصی برای خانواده‌های کم‌درآمد، خدمات پزشکی رایگان در دوران بارداری و پس از زایمان و پوشش هزینه‌های درمانی نوزادان نارس تأکید دارد، همچنین، تسهیلاتی نظیر وام‌های کم‌بهره برای خانواده‌های جوان پیشنهاد شده است که می‌تواند فشارهای اقتصادی مرتبط با فرزندآوری را کاهش دهد.
افزون بر معضلات اقتصادی، فشارهای روانی ناشی از احساس طرد اجتماعی، نگرانی از آینده یا اختلافات خانوادگی نیز در افزایش سقط‌های غیرقانونی تأثیرگذار است، بعضی از زنان به دلیل اضطراب ناشی از تربیت فرزند یا از دست دادن شغل خود به این اقدام دست می‌زنند و بر همین اساس، ایجاد مراکز مشاوره رایگان در بیمارستان‌ها و کلینیک‌های دولتی می‌تواند ابزار مؤثری برای ارائه مشاوره‌های تخصصی و پیشگیری از تصمیم‌گیری‌های عاطفی باشد، به‌عنوان نمونه، مرکز مردمی «نفس» در استان البرز با خدمات روان‌شناسی، حقوقی، و پزشکی، فضایی امن را برای زنان فراهم کرده است تا بدون نگرانی با متخصصان مشورت کنند و این مرکز همچنین با آموزش مهارت‌های حل تعارض و مدیریت استرس، مقاومت خانواده‌ها را در برابر بحران‌ها تقویت کرده و نقش قابل توجهی در کاهش سقط‌های غیرایمن داشته است.

نقش مراکز خیریه نیز در این زمینه چشمگیر است، این نهادها با حمایت از مادران باردار کم‌بضاعت از طریق ارائه پوشاک، غذای سالم، کمک‌های مالی، و آموزش مهارت‌های شغلی بخشی از سنگینی بار اقتصادی فرزندآوری را کاهش می‌دهند و با این حال، کاهش سقط‌های غیرقانونی نیازمند همکاری و تعامل هم‌زمان دولت، نهادهای مردمی و نظام سلامت است، قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» به خودی خود کافی نیست؛ بلکه اجرای دقیق آن همراه با گسترش مراکز مشاوره و تقویت سازمان‌های مردم‌نهاد می‌تواند چرخه فقر و سقط را متوقف کند.
قرآن کریم با تأکید بر ارزش والای حیات انسان می‌فرماید: « مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا »، این پیام الهی یادآور می‌شود که حفظ جان یک انسان، معادل نجات تمامی بشریت است، بنابراین حمایت از مادران و خانواده‌ها نه تنها یک وظیفه اجتماعی بلکه تکلیفی دینی است و تنها با عزم ملی و هماهنگی بین‌بخشی می‌توان جامعه‌ای خلق کرد که هیچ مادری به دلیل فقر یا کمبود آگاهی مجبور به گرفتن تصمیمات سخت و جانکاه نشود.
نتیجه‌گیری
نتیجه‌گیری کلی این است که جلوگیری از سقط جنین مستلزم اتخاذ رویکردی همه‌جانبه است که شامل آموزش، حمایت اقتصادی و تقویت ارزش‌های اخلاقی می‌شود، در تعالیم دینی، حفظ جان انسان جایگاه والایی دارد و قرآن کریم نیز بر کرامت ذاتی انسان تأکید دارد، همچنین، قوانین جمهوری اسلامی ایران با جرم‌انگاری سقط‌های غیرمجاز تلاش کرده تا حقوق جنین را حفظ کند، با این حال، وجود مشکلات اقتصادی و اجتماعی عمیق، کاهش قابل توجه سقط‌های غیرقانونی را دشوار کرده است، از این رو، همکاری میان نهادهای دولتی، مراکز آموزشی و سازمان‌های مردم‌نهاد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا با ایجاد بسترهای حمایتی لازم، زمینه برای حفظ حیات جنین و تأمین سلامت مادران فراهم شود.