بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - دومین شماره مجله «به گواهی اسناد» نسخه زمستان 1403 طی گفت‌وگویی با فریدون مجلسی دیپلمات پیشین به بررسی مسئله آمریکا و نفت ایران پرداخته است. به مناسبت هفتادوچهارمین سالگرد ملی شدن صنعت نفت بخش کوتاهی از گفته‌های ایشان در مصاحبه یادشده از نظر می‌گذرد. نفت از کنسرسیوم تا انقلاب اسلامی بعد از 28 مرداد دکتر امینی که وزیر دارایی دکتر مصدق هم بود در طول چهار ماه با مذاکره به راه‌حل معقولی در این رابطه رسید که براساس آن هم نفت ملی‌شده باقی ماند و هم یک قرارداد پیمانکاری 50-50 امضا شد.
به موجب همان قرارداد برنامه‌های توسعه و عمرانی مهمی اجرا شد. خیلی دشنام دادند که دوباره نفت را به آمریکا و اروپا دادند. دوباره چنین و چنان شد بعد از ده دوازده سال ایران این را 55 - 45 کرد و بعد از سال 1352 هم که اصولا ما با توافق قرارداد را فسخ کردیم و وارد فاز جدیدی شدیم و درآمدهای انبوه عجیب و غریبی به دست آوردیم که آن درآمدهای انبوه با نوع هزینه‌های توسعه‌ای شتابان همراه شد و اثر معکوس به جا گذاشت و تورم ایجاد کرد. با انقلاب اسلامی آن بساط به کلی برچیده شد. نفت در درجه اول اهمیت برای آمریکا بود علت اصلی دخالت آمریکا در ایران مسئله نفت بود. برای این‌که صنعت غرب و توسعه غرب متکی به نفت خاورمیانه بود. تولیدکننده اصلی نفت در آن زمان هنوز عربستان نبود، کویت نبود، عراق نبود. سیاست‌های مصدق باعث شد که آن‌ها به‌سرعت این کشورها را به اصطلاح توسعه بدهند که بتوانند بدون اتکا به نفت ایران مدتی مسیر خودشان را ادامه بدهند. اشتباه مصدق این بود که فکر می‌کرد آمریکایی‌ها این‌قدر به ایران متکی هستند که مجبورند مثل صف نانوایی جلوی اسکله‌های ما برای بردن نفت بایستند و عملا آن‌ها ثابت کردند که این کار را نمی‌کنند ولی دلیل آن نیست که نیاز شدید به نفت ایران نداشتند. دوم این‌که آن‌ها نمی‌خواستند که منابع نفتی در سلطه شوروی قرار بگیرد، درواقع از توسعه‌طلبی شوروی به خاطر نفت نگران بودند. نباید فراموش کرد که در آن زمان شوروی نفت باکو را در اختیار داشت و این موضوع نگرانی آمریکایی‌ها را دو چندان میکرد. طرح سری آمریکا برای نفت ایران در این رابطه باید به سند مهمی که در اسناد سری وزارت خارجه و سیا به اصطلاح شورای امنیت ملی آمریکا آورد شده اشاره کنم. در این سند مسئله ایران مطرح می‌شود. آیزنهاور از آلن دالس، رئیس سیا، سؤال می کند که پلن یا برنامه جایگزین شما چیست؟ یعنی اگر این طوری نشد باید چه کار کرد. دالس پاسخ می‌دهد اگر کودتای کمونیستی در ایران پیروز بشود و حکومت تهران را در اختیار بگیرد آمریکا باید حکومت ایران را که من اسمش را گذاشته‌ام ایران جنوبی - کلمه را در آن اسناد ندیدم - در کرمانشاه تشکیل دهد. علاقمندان برای مطالعه متن کامل گفت‌وگوی فریدون مجلسی می‌توانند مجله «به گواهی اسناد» نسخه زمستان 1403 را از این‌جا تهیه کنند.