بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - همشهری /متن پیش رو در همشهری منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
از چرایی و ضرورت مذاکره غیرمستقیم تا علت حضور عراقچی در عمان
محمدعلی حسن‌نیا- محسن تولایی| در روزهایی که مجادلات سیاسی پیرامون شکل و محتوای مذاکرات ایران و آمریکا بالا گرفته، حقیقتی روشن‌تر از همیشه رخ می‌نماید: جمهوری اسلامی ایران نه از سر اضطرار، بلکه از موضعی مستحکم، گفت‌وگو را به‌مثابه ابزاری برای صیانت از منافع ملی انتخاب کرده است. تاریخ این مناسبات، سرشار از بی‌تعهدی‌های آمریکا و نقض صریح توافقاتی چون برجام است؛ گواهی بر آنکه بی‌اعتمادی، نه ادعایی احساسی، بلکه حقیقتی تجربه‌ شده است. از همین‌رو، انتخاب مسیر مذاکره غیرمستقیم نه عقب‌نشینی، تدبیری حکیمانه در برابر بازیگران عهدشکن است؛ مذاکراتی که با حضور میانجی، آزمونی برای سنجش میزان صداقت ایالات متحده خواهد بود. افزون بر این، تهران برخلاف واشنگتن، هرگز میز گفت‌وگو را ترک نکرده و در بزنگاه‌های گوناگون، نشان داده است که در برابر هیاهوی رسانه‌ای و عملیات روانی، مصالح ملت را چراغ راه قرار می‌دهد.
اکنون نیز با هوشیاری و عزمی راسخ، فضای گفت‌وگو را به‌گونه‌ای مدیریت می‌کند که نه ابزار نمایش، بلکه صحنه‌ای برای احقاق حقوق ملت ایران باشد. درخصوص مذاکرات پیش‌رو اما شبهاتی وجود دارد که در گفت‌وگوی امیرعلی ابوالفتح و ثمانه اکوان(کارشناسان حوزه آمریکا) در تلویزیون اینترنتی همشهری به آنها پرداخته شده است.
در چند روز گذشته صحبت‌های زیادی درخصوص لزوم مذاکره مستقیم یا غیرمستقیم صورت گرفته است. این بحث بین کارشناسان و مردم زیاد بوده است که اساسا تفاوت اینها چیست؟
ابوالفتح: تکلیف مذاکرات مستقیم مشخص است و طرفین رودررو بحث و جدل می‌کنند. وقتی طرفین یک موضوع بنا به دلایلی به هم اعتماد نداشته باشند یا آنچنان دشمنی‌ای داشته باشند که نتوانند با هم صحبت کنند، یک نفر به‌عنوان میانجی دیدگاه‌های طرفین را منتقل می‌کند. آمریکا در مورد جنگ روسیه و اوکراین دارد همین کار را انجام می‌دهد. به همین علت هم ترامپ وسط آمده است و با زلنسکی و پوتین جداگانه صحبت می‌کند. مذاکرات غیرمستقیم به این امید انجام می‌شود که زمینه برای مذاکره مستقیم دو طرف فراهم شود. ایران و آمریکا می‌گویند به هم اعتماد ندارند و به همین علت ایران اصرار دارد مذاکره غیرمستقیم باشد؛ حالا ممکن است دور یک میز 3جانبه با حضور کشور میانجی باشد. من معتقدم این مذاکرات غیرمستقیم ممکن است ظرف چند روز یا طی چند هفته به مذاکرات مستقیم هم برسد.
اکوان: این آمریکا بود که از برجام خارج شد و آن تعهدی که بین دو کشور بود را نقض کرد. بنابراین بی‌احترامی به توافق شد و در عرف بین‌الملل در چنین شرایطی مذاکره غیرمستقیم صورت می‌گیرد. الان محتوای مذاکرات خیلی مهم‌تر از روش برگزاری آن است. باید ‌شأن جمهوری اسلامی ایران رعایت شود که نسبت به آمریکا اعتراض دارد. باید عزم دو طرف سنجیده شود. شرایط بسیار نامعلوم و مبهم است. در برجام دستور کار دو طرف معلوم بود ولی الان ترامپ نمی‌داند چه می‌خواهد بکند. بیشتر کارهای ترامپ تبلیغاتی و رسانه‌ای است. خیلی مهم است که تبلیغات رسانه‌ای ترامپ را از شرایط واقعی پشت میز مذاکره جدا کنیم. باید به محتوای مذاکره و اطلاع‌رسانی درباره شکل مذاکره توجه کنیم.
ما قبلا مذاکره با ترامپ را در سال1398رد کرده بودیم. چطور شد که ایران یکباره و غافلگیرانه روند مذاکرات را پذیرفت. چطور ما مذاکره را پذیرفتیم؟ آیا راهبرد ما تغییر کرده یا اینکه ایران به‌دنبال خرید یک زمان است؟
ابوالفتح: همان موقع هم که آقای شینزو آبه به تهران آمد ایران مذاکره را رد نکرد. طولانی‌ترین زمانی که جان کری وزیر امور خارجه اسبق آمریکا برای مذاکره مستقیم داشت، 16ساعت بود که با آقای ظریف در سال1394 گفت‌وگو کرد. ایران می‌گفت ایالات متحده از برجام خارج شده است، باید به برجام برگردد تا با هم صحبت کنیم. نکته دوم اینکه ما در آن زمان به تاریخ انقضا نرسیده بودیم. در اکتبر2025 قطعنامه2231 منقضی می‌شود. اگر آمریکا از برجام بیرون نمی‌رفت و ما هم تعهدات‌مان را انجام می‌دادیم، می‌شد دو طرف درباره آینده برنامه هسته‌ای ایران صحبت کنند، فارغ از اینکه برجام باشد یا نباشد. اگر قطعنامه منقضی شود، برجام هم منقضی می‌شود. در هر حالت ما باید با آمریکا می‌نشستیم و درباره آینده پسابرجام صحبت می‌کردیم. الان زمان مذاکره فرارسیده است.
آیا باید در هر بار غروب توافقنامه، دوباره مذاکره کنیم؟
ابوالفتح: مگر غروب تسلیحاتی آمریکا و شوروی چگونه است؛ 10ساله است و دوباره با هم گفت‌وگو می‌کنند. کما اینکه ما با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دائم در حال گفت‌وگو هستیم و این گفت‌وگوها منقضی نمی‌شود.
رهبری گفتند که مذاکره با آمریکا شرافتمندانه نیست. الان نگاه ایشان تغییر کرده است؟
اکوان: در دولت اول ترامپ، راهکار او کمپین فشار حداکثری بود. آن موقع یادم نمی‌آید که ترامپ عزم مذاکره جدی با ایران را کرده باشد. الان مسئله این است که شرایط هر دو طرف تغییر کرده است و برجام وجود ندارد. ترامپ می‌گوید ایران به مرحله تولید بمب هسته‌ای رسیده و می‌خواهد این مرحله را متوقف کند و همین اهمیت داشته است که اکنون مذاکره شکل بگیرد. الان شرایط مبهم است و بر همین اساس نباید اهمیت داد که مذاکره مستقیم است یا غیرمستقیم. ممکن است ترامپ تنها از مذاکره یک عکس بخواهد. آقای ویتکاف بیزینس‌من است. اما آیا دیپلماسی هم بلد است؟ آیا دو طرف درنهایت می‌توانند درباره جزئیات مذاکره کنند؟ مشخص نیست. شاید ترامپ تنها می‌خواهد بگوید من رفتم و یک مذاکره‌ای را با ایران راه انداختم و کار در همین جا متوقف بشود.
پمپئو وزیر امور خارجه سابق آمریکا شروط 12گانه‌ای را گذاشته بود اما الان دیگر حرفی از این شروط نمی‌زنند. نامه از امارات به‌دست ایران رسید و به خواست ایران، مذاکرات قرار شد در عمان برگزار ‌شود. آیا آمریکا از یادداشت اجرایی ترامپ کوتاه آمده است؟ و آیا کمپین فشار حداکثری تضعیف شده است؟
ابوالفتح: من ابتدا توضیحی در مورد سؤال قبل دارم که می‌خواهم اضافه کنم. رهبری در چه فضایی گفتند مذاکره شرافتمندانه نیست؟ وقتی دونالد ترامپ به قدرت رسید، رهبری گفتند اگر می‌خواهید مذاکره کنید طرف مقابل‌تان را بشناسید؛ یعنی با چشم باز بروید. بعد از این سخنرانی، ترامپ آن یادداشت اجرایی را امضا کرد که هسته‌ای، منطقه‌ای و موشکی را کنار بگذارید و سپاه محدود شود؛ آن وقت رهبری گفتند شرافتمندانه نیست. رهبر عالی کشور متناسب با شرایط روز صحبت کردند. اگر شرایط تغییر کند موضع جمهوری اسلامی هم تغییر می‌کند. جمهوری اسلامی با دو ترامپ مواجه است؛ یک ترامپ که می‌گوید ایران سلاح هسته‌ای نداشته باشد و برخی رسانه‌ها گفتند که او به نتانیاهو گفته ما آماده پذیرش فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای هستیم. اما ترامپ دیگر، همان ترامپی است که یادداشت اجرایی را نوشت. الان این مذاکره‌ای که می‌خواهد انجام بگیرد، یک دلیلش این است که مشخص شود جمهوری اسلامی با چه ترامپی مواجه است. برجام آمد که ایران برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای داشته باشد. حداکثر این است که بازرسی و نظارت بیشتر می‌شود. اما اگر بخواهد بگوید موشک، سپاه و نیابتی نداشته باشید به مشکل برمی‌خوریم و مذاکره قاعدتا شرافتمندانه نیست. روز شنبه یا یکشنبه مشخص می‌شود که ما با چه ترامپی مواجه هستیم. تام کاتن گفت ما از ایران، لیبی شدن می‌خواهیم. اگر این را بخواهند که داستان متفاوتی است.
آیا حرف ترامپ عقیده خودش است یا تحت‌تأثیر روبیو، تام کاتن و سایر جمهوری‌خواهان تندرو است؟ آیا لابی صهیونیست دارد فشار می‌آورد که منطقه‌ای و موشکی هم باشد؟
ابوالفتح: فراتر از لابی اسرائیل یک تفاوت دیدگاه میان بقایای نئوکان‌ها و جریان ماگا(آمریکا را دوباره بزرگ کن) در ارتباط با مسئله غرب آسیا وجود دارد. تمایل ذهنی ترامپ به ماگاست، اما دیدگاه سنتی او همان دیدگاه نئوکان‌هاست. نئوکان‌ها می‌گویند فرصتی به‌وجود آمده که از شر جمهوری اسلامی راحت شویم. به قول جان بولتون اشتباه اوباما این بود که وقتی ما ایران را لبه پرتگاه بردیم مشت آخر را نزدیم تا زانو بزند.
بولتون بهمن1398 گفت که جمهوری اسلامی در 40سالگی تمام می‌شود.
ابوالفتح: تفکر او هنوز در دولت ترامپ وجود دارد. در عین حال جریان ماگا می‌گوید ما در خاورمیانه صلح و آرامش می‌خواهیم. این تفاوت دیدگاه هنوز وجود دارد.
ترامپ مذاکرات را علنی کرد و گفت در سطح عالی مذاکره می‌کنیم. هدف او چه بود؟
اکوان: ایران عزم ترامپ را برای یک مذاکره نتیجه‌بخش جدی نمی‌بیند. خیلی‌ها به نتانیاهو انتقاد کردند در دیدار با ترامپ غافلگیر شدی و خبر نداشتی. ترامپ می‌خواست بگوید نتانیاهو در بحث مذاکره تابع اوست. خیلی‌ها گفتند نتانیاهو هم مثل زلنسکی وارد اتاق وحشت شد. این پیامی بود که می‌خواست به تهران بدهد که من جدی هستم و حتی نتانیاهو را کنار خود می‌نشانم تا بگویم قضیه جدی است. ولی باز هم مشخص نیست. ترامپ وقتی مذاکره شروع می‌شود باید یک‌سری حقایق را بپذیرد.
شما طرفدار مذاکره مستقیم هستید یا غیرمستقیم؟
اکوان: همین شرایطی که هست را قبول دارم. ابتدا باید کمی شرایط مشخص شود. اگر برجام می‌خواهند که وجود داشت. الان هیچ‌چیز معلوم نیست. آیا ترامپ باز هم تحریم می‌کند یا در مسیر مذاکرات پیش می‌رود؟ دو طرف دارند آزمایش می‌کنند که چقدر در میدان جدی هستند. آن وقت باید سراغ مذاکره مستقیم بروند که خیلی طول می‌کشد. الان می‌گویند ویتکاف همان کسی است که آتش‌بس غزه را انجام داد. خیلی طول می‌کشد تا مذاکره به سمت مسائل فنی برود. ایران سؤالات زیادی در مذاکرات دارد. مکانیسم ماشه می‌تواند همه‌‌چیز را نابود کند و این اشتباه ما در برجام بود. ما غروب‌های مختلفی در بندهای برجام داشتیم و تعهدات طرف مقابل اجرا نشد.
ابوالفتح: از نظر من تامین منافع ملی ایران مهم است؛ مستقیم، غیرمستقیم با نامه یا چاپار مهم نیست. تمرکز مردم بر شکل است که آیا طرف کت و شلوار پوشیده یا قدش بلند است؟ از نظر من اما اصلا مهم نیست. شکل مذاکره نباید به‌عنوان یک تابو ذهن را درگیر کند. الان باید بحث شود که روی چه مباحثی می‌توانیم مانور بدهیم. حتی ممکن است همان صبح مذاکره، شکل گفت‌وگوها از غیرمستقیم به مستقیم درآید. این اتفاق ممکن است حتی در نصف روز هم بیفتد.
آیا فرقی بین ویتکاف و روبیو وجود ندارد؟ آیا تفاوت دو جناح داخل مذاکره می‌آید یا فرقی ندارد؟
ابوالفتح: به‌نظر من فرق دارند ولی ما الان داریم قضاوت می‌کنیم. فردای مذاکرات درواقع مشخص می‌شود که فرق دارند یا ندارند. افراد هم دو گروه هستند. یک گروه کهنه‌کارهای سیاسی مثل فرماندار و معاون رئیس‌جمهور بوده‌اند که برچسب آنها ضدیت با ایران و روسیه است. نئوکان‌ها متعصب ایدئولوژیک هستند. ویتکاف و کوشنر سیاسی نبوده‌اند و ماموریت آنها کمک به ترامپ است. آنها می‌گویند نتیجه مهم است. ولی خیلی‌ها که در ساختار جمهوری‌خواهان هستند نمی‌توانند بپذیرند. دیدگاه ویتکاف و روبیو متفاوت است. اگر ویتکاف حرف روبیو و ساختار را بزند با مشکل مواجه می‌شویم.
کارشناسان می‌گویند سطح مذاکرات متوازن نیست؛ یعنی عراقچی وزیر امور خارجه و صدای دیپلماسی در ایران است و ویتکاف نماینده ویژه ترامپ است.
اکوان: از نظر آکادمیک سطح، متوازن و درست نیست. البته می‌گویند ویتکاف با پوتین هم دیدار کرده است و دستیارهای دیگری هم بوده‌اند که دیدارهای با سطوح بالاتر داشته‌اند. ویتکاف در غزه هم دیدارهایی داشت که به مرحله دوم نرسید. اینکه گروهی که مخالف هستند آیا مفاد ویتکاف را خواهند پذیرفت مهم است. آیا کنگره می‌پذیرد؟ اوباما هم می‌گفت که نمی‌تواند برجام را به کنگره ببرد. بنابراین اگر ویتکاف بخواهد با ایران معامله و یا توافقی کند و جناح مخالف در دولت آمریکا مقابله نماید و یا بن‌بست ایجاد کند، آمریکایی‌ها باید این ابهام را از بین ببرند. ویتکاف نمایش قدرت ترامپ را اجرا می‌کند. ممکن است قراردادی با ایران ببندد و هیچ اتفاقی هم نیفتد و آمریکا هم کمپین فشار حداکثری خود را جلو ببرد. نقش ویتکاف در این قضیه مشخص است که تا چه حد نماینده دولت و ساختار سیاسی آمریکاست.
بازار