بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - ایسنا /رئیس گروه آمارهای اجتماعی و فرهنگی مرکز آمار ایران گفت: تعداد سفرهای داخلی خانوارهای ایرانی در 7 سال گذشته حدود 30 درصد کاهش یافته است.
زهره چیت‌ساز امروز 28 فروردین‌ در هفتمین سمینار سالانه گردشگری نوروزی با عنوان «گردشگری داده‌محور؛ تولید و کاربرد آمار در سیاست‌گذاری» در پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی اظهار کرد: بررسی داده‌های مرکز آمار ایران از طرح آمارگیری از گردشگران ملی کشور نشان می‌دهد که طی سال‌های اخیر، علی‌رغم افزایش اهمیت جهانی گردشگری به ‌عنوان یکی از پیشران‌های اقتصاد، سهم سفرهای داخلی در ایران با افت چشمگیری مواجه شده و از سوی دیگر هزینه‌های هر سفر نیز با رشد سرسام‌آوری همراه بوده است.
وی اضافه کرد: بر اساس نتایج طرح‌های آماری اجرا شده، تنها 52 درصد خانوارهای ایرانی در بهار 1403 حداقل یک سفر داخلی داشته‌اند؛ در حالی که این نسبت در سال 1395 بیش از 57 درصد بوده است. این آمار از کاهش حدود 30 درصدی تعداد سفرهای خانوارها نسبت به سال‌های پیش حکایت دارد.
بازار
چیت‌ساز خاطرنشان کرد: فعالیت‌های آماری مرکز آمار ایران در حوزه گردشگری از سال 1381 آغاز شد؛ زمانی که با توجه به نبود اطلاعات دقیق در زمینه سفرهای داخلی، کشور با چالش‌های جدی در تصمیم‌سازی‌های کلان مواجه بود. نخستین قدم‌ها با الگوبرداری از مطالعات سازمان جهانی گردشگری برداشته شد و پس از چندین تغییر مدیریتی، سرانجام در سال 1387، نخستین طرح ملی آمارگیری از گردشگران ملی کشور به ‌صورت فصلی اجرا شد.
وی ادامه داد: تا پیش از آن، اطلاعات آماری موجود صرفاً به بازدیدکنندگان از موزه‌ها و بناهای تاریخی محدود می‌شد و هیچ تصویری از الگوهای سفر، هزینه‌ها، یا اهداف گردشگری در اختیار نبود.
رئیس گروه آمارهای اجتماعی و فرهنگی مرکز آمار ایران تصریح کرد: از سال 1390 تا 1393، اطلاعات آماری صرفاً برای فصول بهار و تابستان گردآوری شد. در دوره 1395 تا 1398 این داده‌ها مجدداً به ‌صورت فصلی گسترش یافت. در سال 1400 با وجود شرایط بحرانی کرونا، وزارت میراث فرهنگی از مرکز آمار درخواست کرد تا تولید «حساب‌های اقماری گردشگری» در دستور کار قرار گیرد. اگرچه این طرح از حدود یک دهه قبل مطرح بود، اما به دلایل متعدد از جمله تأمین نشدن اعتبار تا آن سال اجرایی نشده بود.
چیت‌ساز عنوان کرد: در سال 1400 اطلاعات سفر برای 12 ماه سال گردآوری شد تا مقدمات لازم برای تهیه حساب‌های اقماری گردشگری فراهم شود، اما به دلیل شرایط ویژه کرونایی، حجم سفرها به شدت کاهش یافته بود.
وی ادامه داد: در ادامه این روند در سال 1403 مرکز آمار ایران با هدف بهینه‌سازی داده‌های سری زمانی، اجرای طرح ملی بهار را از سر گرفت و نتایج آن در دست انتشار است. جمع‌آوری اطلاعات فصل زمستان همچنان در حال انجام است و طبق اعلام این مرکز، نتایج کامل سال 1403 تا اوایل تابستان منتشر خواهد شد.
رئیس گروه آمارهای اجتماعی و فرهنگی مرکز آمار ایران اظهار کرد: طبق اطلاعات ارائه‌ شده در فصل بهار 1403، از میان 27 میلیون و 353 هزار خانوار ایرانی تنها 52 درصد خانوارها حداقل یک سفر داشته‌اند. این آمار نسبت به سال‌های قبل کاهش یافته است. همچنین تعداد کل سفرهای داخلی ایرانیان به 70 میلیون و 600 هزار سفر رسیده که نسبت به 112 میلیون سفر ثبت ‌شده در سال 1398 افت چشمگیری داشته است.
وی اضافه کرد: از نظر نوع سفر در سال 1400 حدود 51 درصد سفرها بدون اقامت شبانه انجام شده‌اند و 49 درصد دارای اقامت شبانه بوده‌اند. این نسبت در سال‌های مختلف تقریباً ثابت مانده، اما در مجموع تعداد کل سفرها کاهش یافته است.
چیت‌ساز عنوان کرد: طرح آمارگیری حساب گردشگری ورودی از سال 1393 طراحی شده، اما فقط یک بار در سال 1400 اجرا شده است. این در حالی است که اجرای این طرح نیازمند مجوزها و همکاری‌های فراوانی از دستگاه‌های مختلف مانند وزارت راه و بانک مرکزی است.
وی همچنین با اشاره به تجربه اجرای طرح گردشگران ملی افزود: خوشبختانه در سال‌های اخیر موفق شدیم طرح گردشگران ملی را اجرا کنیم که نتایج آن در قالب 4 یا 5 جدول آماری تولید شده و مورد استقبال نیز قرار گرفته است. حتی مدرس ژاپنی که از طرف سازمان جهانی گردشگری برای ارزیابی طرح ما آمده بود، نسبت به حجم اطلاعات گردآوری‌شده ابراز شگفتی کرد.
رئیس گروه آمارهای اجتماعی و فرهنگی مرکز آمار ایران در خصوص شیوه جمع‌آوری داده‌ها اظهار کرد: ما به صورت حضوری و با استفاده از پرسشگران آموزش‌دیده، اطلاعات را در مناطق شهری و روستایی کشور جمع‌آوری می‌کنیم. برای مثال در آخرین اجرا حدود 36 هزار نمونه در سراسر کشور ثبت شد. حتی در سال 1400 با وجود همه‌گیری کرونا، طرح به ‌صورت کامل و در طول 12 ماه سال اجرا شد.
خراسان رضوی در صدر مقاصد محبوب ایرانیان در سفرهای داخلی قرار دارد
چیت‌ساز در خصوص مقاصد مجبوب ایرانیان در سفرهای داخلی گفت: خراسان رضوی در صدر مقاصد گردشگری بهار 1403 با بیش از 7 میلیون سفر قرار داشته است. پس از آن استان‌های مازندران با 5.1 میلیون در رتبه دوم و باقی استان‌ها از جمله گیلان، تهران، فارس و اصفهان در ادامه مقاصد محبوب قرار دارند. از نظر تعداد نفر-شب اقامت نیز خراسان رضوی با 16 میلیون نفر-شب بیشترین حجم اقامت را به خود اختصاص داده است.
وی افزود: در رده‌بندی شهرها نیز تهران با بیش از 4.4 میلیون سفر، مشهد با 3.9 میلیون، شیراز، اصفهان و تبریز در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
رئیس گروه آمارهای اجتماعی و فرهنگی مرکز آمار ایران در مورد اهداف اصلی سفرهای ایرانیان بیان کرد: در بررسی اهداف سفر، همچنان دیدار بستگان و دوستان در صدر قرار دارد و پس از آن گردش و تفریح، درمان و زیارت قرار گرفته‌اند. به طور کلی این 4 هدف حدود 80 درصد اهداف سفرهای داخلی را تشکیل می‌دهند.
چیت‌ساز با اشاره به اینکه 70 درصد گردشگران و مسافران در منزل بستگان اقامت داشته‌اند، عنوان کرد: بر اساس یافته‌های مرکز آمار آپارتمان‌های اجاره‌ای با حدود 11 درصد و ویلاهای شخصی با حدود 9 درصد در رده‌های بعدی اقامت قرار دارند. این الگو نشان می‌دهد که هزینه‌های اقامت برای بخش قابل توجهی از خانوارها، صفر یا بسیار پایین است.
وی در خصوص رشد شدید هزینه‌های سفر عنوان کرد: طبق گزارش‌ها متوسط هزینه هر سفر از 91 هزار تومان در سال 1395 به حدود یک میلیون تومان در سال 1403 افزایش یافته است؛ معادل رشد 7 برابری طی کمتر از 10 سال.
چیت‌ساز ادامه داد: از نظر اقلام هزینه‌ای، خوراکی و دخانیات (25 درصد)، خرید کالا و لوازم (21 درصد) و هزینه‌های درمانی (19 درصد) بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند؛ این در حالی است که هزینه‌های اقامتگاه به دلیل استفاده گسترده از منازل بستگان سهم اندکی دارد.
رئیس گروه آمارهای اجتماعی و فرهنگی مرکز آمار ایران اضافه کرد: در بخش حمل‌ونقل، بیش از 70 درصد سفرها با خودروی شخصی انجام شده و تنها 6 درصد خانوارها از هواپیما استفاده کرده‌اند. این موضوع تأثیر زیادی بر توزیع هزینه‌ها داشته و نشان می‌دهد که بیشتر هزینه‌های سفر بر دوش بخش خوراک، خرید و درمان است.
وی در پاسخ به این سوال که چرا ایرانی‌ها کمتر سفر می‌روند، اظهار کرد: به‌طور خلاصه داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که افزایش بی‌سابقه هزینه‌های سفر یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش 30 درصدی تعداد سفرها در سال‌های اخیر است. با وجود تلاش‌ها برای توسعه گردشگری داخلی و تقویت زیرساخت‌های سفر، فشار اقتصادی باعث شده بخش زیادی از خانوارها قید سفر را بزنند یا به سفرهای یک‌روزه و بدون اقامت شبانه بسنده کنند.
تأکید بر ضرورت شفافیت روش‌شناسی در تولید داده‌های آماری گردشگری
ندا رضوی‌زاده- عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی در ادامه اظهار کرد: آمارهایی که از سوی برخی نهادها ارائه می‌شود، گاه ناقص است و نیازمند تکمیل یا راستی‌آزمایی با داده‌های پیمایشی است. اگر قرار است آمار کامل‌تری داشته باشیم، این همکاری‌ها باید به ‌صورت متقابل شکل بگیرد.
وی ادامه داد: ما نیاز داریم گونه‌های مختلف سفر و نوع گردشگران را بشناسیم. شناخت این الگوها برای برنامه‌ریزی سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری حیاتی است.
رضوی‌زاده در خصوص ترجیحات گردشگران در سفر با خودروی شخصی یا وسایل حمل‌ونقل عمومی خاطرنشان کرد: ما هیچ تصویری روشن از این موضوع نداریم که چند درصد از افراد با خودروی شخصی سفر می‌کنند و اینکه این انتخاب ناشی از ترجیح است یا محدودیت. همچنین ویژگی مقصد نیز در این ترجیح مؤثر است. در این حوزه آماری که از مشهد داریم با آماری که در دیگر مقاصد مانند چهارمحال‌وبختیاری یا چابهار ثبت شده، تفاوت‌هایی دارد.
وی اضافه کرد: هم‌اکنون بیشتر آماری که از گردشگری داریم، فاقد اطلاعات نرم است، به این معنی که داده‌های موجود درباره کیفیت سفر، اقامت، ایمنی و تجربه گردشگران است. به عنوان مثال پس از تعطیلات نوروز، وزیر اعلام کرد 50 میلیون سفر انجام شده، اما این عدد درباره کیفیت سفرها هیچ اطلاعاتی به ما نمی‌دهد. این سفرها چه کیفیتی داشته‌اند، اقامت‌ها چگونه بوده و چقدر تصادف اتفاق افتاده است.
رضوی‌زاده با اشاره به تولید هدفمند و کاربردی آمار اظهار کرد: گاهی برخی از آمارها به دلایل خاصی تولید می‌شوند و حتی ممکن است به فضای سرمایه‌گذاری یا مدیریت سیگنال‌های غلط بدهند. مشخص نیست این روایت‌ها با چه هدفی ساخته شده‌اند؛ شاید برای دریافت منابع بیشتر یا دسترسی به تسهیلات، اما می‌توانند منجر به اتلاف منابع شوند.
وی همچنین به موضوع «تناقض در تعاریف آماری» پرداخت و تصریح کرد: هر مجموعه، داده را بر اساس نیاز خود تولید می‌کند و این باعث می‌شود آمارها با هم قابل مقایسه نباشند. به عنوان مثال داده‌ای که پژوهشکده تولید می‌کند باید با داده مرکز آمار قابل مقایسه باشد.
عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی افزود: ما به‌عنوان پژوهشگر باید روش‌شناسی خود را شفاف کنیم، دقیق بگوییم این داده از کجا آمده و چه چیزی را نشان می‌دهد؛ چرا که این مورد برای بخش خصوصی نیز مهم است تا بداند داده‌ها چه کاربردی دارند.
رضوی‌زاده به تجربه پژوهشی خود اشاره کرد و گفت: در مطالعه‌ای که در این راستا انجام گرفته است ما به عنوان پژوهشگر اقامتگاه‌ها را به صورت دقیق تفکیک کرده‌ایم که شامل اقامتگاه رسمی، زائرسرا، خانه اجاره‌ای و… است؛ این دسته‌بندی براساس منطق پژوهشی صورت گرفت تا هزینه‌کرد افراد برای اقامت مشخص شود. ما خانه اجاره‌ای را جدا گزارش کردیم تا افراد تصمیم‌گیرنده بدانند کدام گروه از گردشگران اهل هزینه‌کرد هستند و بتواند در ادامه تصمیمات موثری بگیرند.
وی بر لزوم استانداردسازی و شفاف‌سازی داده‌ها تأکید کرد و گفت: در همین راستا سوالات اساسی مطرح می‌شود از جمله اینکه اعدد اعلام شده به عنوان آمار چگونه محاسبه شده است، چه تعریفی از اقامت وجود داشته و آیا متغیرهای آماری شما قابل سنجش و دقیق هستند یا خیر و با توجه به اینکه آمارهایی که ارائه می‌شود اغلب روش‌شناسی شفافی ندارد باید داده‌ها استانداردسازی شوند.