بزرگنمايي:
ایرانیان جهان - به گزارش خبرنگار فناوری ایونا به نقل از عصر ایران؛ سریال علمی-تخیلی «گستره» (The Expanse) با به تصویر کشیدن سکونت انسان در ایستگاه‌های فضایی متعدد و رقابت بین دو ابرقدرت زمینی و مریخی، رویای دیرینه بشر برای استقرار در سیارات دیگر را به مخاطب یادآوری می‌کند. در این سریال، مریخی‌ها با اندکی تغییرات ژنتیکی، توانسته‌اند در سیاره سرخ ساکن شده و به یک قدرت فضایی بزرگ تبدیل شوند.
اظهارات اخیر ایلان ماسک مبنی بر تمایل به الحاق مریخ به خاک آمریکا، سوالات مهمی را در مورد امکان مالکیت اراضی فراسیاره‌ای توسط کشورها مطرح کرده است. در حالی که کشورهایی مانند امارات نیز برنامه‌هایی برای ساخت ایستگاه در مریخ دنبال می‌کنند و زمزمه‌های علاقه ترامپ به این سیاره سرخ در کنار تمایل او به گسترش قلمرو زمینی شنیده می‌شود، بررسی قوانین بین‌المللی حاکم بر فضا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. قوانین بین‌المللی و رویای مالکیت مریخ:
برخلاف تصور برخی، قوانین بین‌المللی در مورد مالکیت اجرام آسمانی کاملاً واضح است. پیمان فضایی سال 1967 ، که توسط کشورهای پیشرو در عرصه فضایی از جمله ایالات متحده و روسیه به امضا رسیده است، بنیان حقوقی فعالیت‌های فضایی را تشکیل می‌دهد. ماده 2 این معاهده به صراحت اعلام می‌کند که فضای ماورای جو، از جمله ماه و سایر اجرام آسمانی، نمی‌تواند موضوع ادعای حاکمیت ملی از طریق اشغال یا هر وسیله دیگر قرار گیرد.
سعید مستشار، استاد حقوق دانشگاه لندن و مدیر موسسه سیاست فضایی لندن، در این باره می‌گوید: «همه کشورها توافق دارند که حداقل هرگونه ادعای سرزمینی یا گسترش صلاحیت اجرام آسمانی از جمله مریخ جزو حریم‌های ممنوعه است.» به این ترتیب، تلاش ترامپ یا هر کشور دیگری برای تصرف مریخ به عنوان بخشی از قلمرو خود، بر اساس قوانین بین‌المللی غیرقانونی و از نظر سایر کشورها فاقد اعتبار خواهد بود. همچنین، هرگونه قرارداد برای خرید قطعه زمینی در ماه یا مریخ، از منظر حقوقی هیچ ارزشی ندارد. آیا استقرار مستعمره، راهی برای مالکیت است؟
با وجود موانع قانونی برای ادعای مالکیت مستقیم، این سوال مطرح می‌شود که آیا استقرار یک مستعمره دائمی در مریخ می‌تواند زمینه‌ساز ادعای ارضی در آینده شود؟ ایلان ماسک بارها از احتمال ایجاد مستعمره انسانی در مریخ تا سال 2028 سخن گفته است. دکتر جیل استوارت، کارشناس حقوق اکتشافات فضایی از LSE، معتقد است که برای ادعای ارضی بر روی زمین، کشورها نیازمند حضور فیزیکی ثابت، توانایی کنترل قلمرو و ظرفیت وضع قوانین حاکم بر آن منطقه و ساکنانش هستند.
اگر مستعمره‌نشینان مریخی تحت قوانین ایالات متحده قرار گیرند، ممکن است از نظر تئوری، آمریکا بتواند معیارهای لازم برای ادعای بخش‌هایی از مریخ به عنوان "اراضی متعلق به خود" را برآورده کند. با این حال، تفاوت اساسی بین زمین و فضا در قوانین حاکم، این سناریو را پیچیده می‌کند. نقش شرکت‌های خصوصی در اکتشافات فضایی:
علاوه بر کشورها، شرکت‌های خصوصی مانند اسپیس‌ایکس و بلو اوریجین نیز به بازیگران مهمی در عرصه فضایی تبدیل شده‌اند. این امر، سوالات جدیدی را در مورد امکان فعالیت و ادعای حقوق توسط این شرکت‌ها در فضا به وجود آورده است. در زمان تدوین پیمان فضایی در سال 1967، ایده حضور فعال شرکت‌های خصوصی در فضا چندان مطرح نبود و به همین دلیل، قانون در این زمینه تا حدودی "سکوت" کرده است.
با این حال، ماده 6 پیمان فضایی تصریح می‌کند که دولت‌ها مسئول نظارت بر فعالیت‌های فضایی شهروندان و شرکت‌های خود هستند. دکتر فابیو ترونچتی، دانشیار حقوق دانشگاه نورث‌اومبریا، در این زمینه می‌گوید: «وضعیت دولت‌ها و شرکت‌ها تحت قوانین بین‌المللی فضایی متفاوت است؛ به این معنا که یک شرکت باید برای انجام کاری که می‌خواهد در فضا انجام دهد، مجوز داشته باشد.» این بدان معناست که حتی اگر اسپیس‌ایکس بخواهد بخشی از مریخ را برای خود "بخرد" یا ادعا کند، بدون تایید دولت ایالات متحده، این ادعا از نظر حقوقی فاقد اعتبار خواهد بود. ابهامات و چالش‌های حقوقی پیش رو:
با وجود پیمان فضایی، تفسیر برخی از مفاد آن، به ویژه در زمینه "استفاده" از منابع فضایی، محل بحث و ابهام است. ایالات متحده با تصویب "توافق‌نامه آرتمیس" در سال 2020، رویکردی جدید در این زمینه اتخاذ کرده و اعلام کرده است که "استخراج و استفاده از منابع فضایی می‌تواند انجام شود و انجام خواهد شد." این توافق‌نامه همچنین امکان ایجاد "مناطق ایمنی" در اطراف پایگاه‌های فضایی را برای کشورهای عضو فراهم می‌کند.
اگرچه ایالات متحده تاکید دارد که این مناطق انحصاری موقتی هستند، اما برای یک مستعمره دائمی، این مناطق عملاً می‌توانند کارکردی مشابه مرزهای یک قلمرو مستقل را داشته باشند. دکتر ترونچتی این وضعیت را "شکاف" در قانون فضایی توصیف می‌کند که به کشورها اجازه می‌دهد تا تفسیرهای گسترده‌ای از حقوق خود در فضا ارائه دهند. نگرانی‌های متخصصان حقوق فضایی:
ایجاد مناطق خاکستری در قوانین فضایی، نگرانی‌های جدی را برای متخصصان حقوق فضا به وجود آورده است. در حالی که رقابت برای دسترسی به منابع ارزشمند فضایی، به ویژه آب یخ‌زده در قطب جنوب ماه، در حال افزایش است، فقدان یک سازوکار روشن برای حل اختلافات احتمالی می‌تواند منجر به تنش‌های بین‌المللی شود.
دکتر استوارت معتقد است که قبل از سکونت در مریخ، شاهد ایجاد پایگاه‌هایی در ماه خواهیم بود و بحث‌های حقوقی پیرامون این پایگاه‌ها، چارچوب قانونی سکونت‌گاه‌های آینده در مریخ را تعیین خواهد کرد. با این حال، در حال حاضر، هیچ راهکار مشخصی برای حل منازعات احتمالی بر سر مناطق فضایی وجود ندارد. نتیجه‌گیری:
با استناد به قوانین بین‌المللی موجود، به ویژه پیمان فضایی سال 1967، ادعای مالکیت ارضی بر مریخ توسط هیچ کشوری امکان‌پذیر نیست. اگرچه بلندپروازی‌های ایلان ماسک و تمایل برخی سیاستمداران به گسترش نفوذ در فضا قابل درک است، اما چارچوب حقوقی فعلی، هرگونه تلاش برای تبدیل مریخ به ایالت پنجاه و یکم آمریکا یا قلمرو هر کشور دیگری را غیرقانونی می‌داند.
با این حال، ابهامات موجود در تفسیر برخی مفاد پیمان فضایی و رویکردهای جدید کشورها در زمینه بهره‌برداری از منابع فضایی، نشان می‌دهد که قوانین فضایی در حال تکامل است. رقابت برای دسترسی به منابع ارزشمند و ایجاد پایگاه‌های دائمی در اجرام آسمانی، احتمالاً منجر به بحث‌های حقوقی بیشتری در آینده خواهد شد. در نهایت، سرنوشت مریخ و چگونگی تعامل انسان با این سیاره سرخ، نه تنها به پیشرفت‌های فناوری، بلکه به توافقات بین‌المللی و احترام به اصول حاکم بر اکتشافات فضایی بستگی خواهد داشت.