بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - به گزارش میز نفت، در سال 1974 و بعد از ماجرای تحریم آمریکا و هم‌پیمانان این کشور توسط اعراب، شرکت‌های آمریکایی برای خرید نفت ایران با شرکت ملی نفت وارد مذاکره شدند؛ ایران با افزایش تولید سعی داشت جای اعراب را در برخی بازارها بگیرد که البته با اعتراض شدید کشورهای عربی مواجه شد.
به هر شکل شرکت‌های مستقل و نه‌چندان بزرگ آمریکایی برای تضمین آینده فعالیت خود مذاکرات با ایران را آغاز کردند.
به دلیل اندازه کوچک این شرکت‌ها و همچنین قانون ضدتراست آمریکا این چند شرکت با یکدیگر کنسرسیومی را تشکیل دادند تا یک پالایشگاه 250 هزار بشکه‌ای در ایران احداث کنند.
طرح ویزه شرکت ملی نفت برای پالایشگاه سازی
بلافاصله تفاهم‌نامه‌ای میان 7 شرکت آمریکایی و شرکت ملی نفت امضا و در هیئت‌مدیره به تصویب رسید. بر اساس این تفاهم‌نامه، مشارکت 50 – 50 درصدی شکل می‌گرفت و تمامی موارد مدیریتی به‌صورت مساوی و چرخشی اجرا می‌شد. وظیفه شرکت ملی نفت صادرات نفت سبک و سنگین و وظیفه شرکای آمریکایی بازاریابی و فروش فرآورده‌‌های نفتی بود. با نهایی شدن جزئیاتی دیگر مقرر شد مراحل امضای قرارداد نهایی طی شده و هر چه زودتر این ایده رسمی شود.
هم‌زمان با این تفاهم‌نامه، مذاکرات با شل هم جدی‌تر بود. مذاکرات ابتدا با پیشنهاد شرکت «شل آمریکا» برای مشارکت 50 درصدی شرکت ملی نفت ایران در کلیه عملیات پالایش و توزیع آن شرکت در شرق آمریکا که شامل سه پالایشگاه با ظرفیت 360 هزار بشکه، خطوط لوله انتقال، مخازن و یک هزار جایگاه سوخت بود آغاز شد. شرکت «شل آمریکا» درواقع یکی از شرکت‌های زیرمجموعه رویال داچ شل بود که پیشنهادش بسیار جذاب‌تر از پیشنهاد شرکت مادر مبنی بر مشارکت ایران در پالایشگاه‌های آفریقا بود.
برخلاف پیشنهاد قبلی که توسط شاهپور ریپورتر (دلال و عضو سیستم اطلاعاتی انگلستان) به ایران ارائه‌شده بود، این بار خود شرکت شل آمریکا پیشنهادش را بدون هیچ واسطه‌ای به شرکت ملی نفت ارائه داد. هیئتی متشکل از کارشناسان حقوقی، سرمایه‌گذاری و ... از آمریکا راهی ایران شدند و به‌سرعت مذاکرات را به‌پیش بردند.
جزئیات مذاکره با آمریکا
قرار شد پس از تصویب در هیئت‌مدیره شرکت ملی نفت، کارهای قراردادی آغاز شود. هم‌زمان با این موضوع، ایران پیشنهاد دیگری به شرکت شل آمریکا ارائه داد که بر اساس آن این شرکت در پالایشگاه صادراتی ایران مشارکت داشته و همان مدل را در یک پالایشگاه در ایران پیاده کند.
ذکر این نکته ضروری است که از سال 1974 به بعد، نوع نگاه ایران به صادرات نفت از طریق شراکت پالایشگاهی دچار یک تغییر بنیادین شد، به این شکل که شرکت ملی نفت دیگر علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌های خارجی نداشت و بیشتر به دنبال آن بود تا با سرمایه‌گذاری خارجی در ایران و احداث پالایشگاه‌‌های صادراتی، سرمایه را به داخل ایران کشانده و وظیفه صادرات فرآورده را به شرکت‌های خارجی و شرکای خود بسپارد.
سرمایه گذاری در ایران
به بیان ساده‌تر، شرکت‌های خارجی با تأمین خوراک خود از شرکت ملی نفت، در ایران سرمایه‌گذاری کرده تا بجای انتقال نفت ایران به آمریکا، فرآورده‌های صادراتی را به مقصد آمریکا حمل کنند. این پیشنهاد ایران به شل آمریکا با استقبال این شرکت همراه و قرار شد در صورت حضور شرکت شل در این پروژه، ظرفیت پالایشگاه از 250 هزار بشکه به 500 هزار بشکه در روز افزایش یابد.
تأکید شل برای محرمانه ماندن مفاد این مذاکرات موجب شد تا طرح مشارکت ایران در یک پالایشگاه صادراتی شرکت شل به نام مستعار ایندیگو (indigo) در مذاکرات ذکر شود. به همین دلیل طرح پالایشگاه صادراتی در ایران به اسم ایندیگو یک و طرح مشارکت در آمریکا به نام ایندیگو 2 معروف شد.
هم‌زمان با شل، امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران مذاکراتی را با چند شرکت آلمانی به‌پیش می‌برد تا مقدمات احداث پالایشگاه 500 هزار بشکه‌ای در ایران توسط این شرکت‌ها آغاز شود. از سوی دیگر امور بین‌الملل روی ژاپن هم متمرکزشده بود زیرا این کشور به دلیل نداشتن منبع قابل‌اطمینانی در اطراف خود، به دنبال کشوری بودند تا با انعقاد قراردادهای خرید نفت، ظرفیت پالایشی خود را افزایش دهد.
ازآنجاکه موضوع همکاری ایران و ژاپن در بخش پتروشیمی جدی‌تر شده بود مدیریت امور بین‌الملل طی جلساتی که با شرکت‌های بازرگانی ژاپن داشت توانست ده تفاهم‌نامه را برای احداث پالایشگاه صادراتی در ایران امضا کند که البته فقط در همان مرحله باقی ماند.
شرایط ایران برای پالایشگاه سازی
بر اساس اسناد موجود در امور بین‌الملل شرکت ملی نفت، پالایشگاه‌های صادراتی چند ویژگی داشتند که عبارت بودند از:
- تشکیل شرکت مشترک بر مبنای 50- 50 برای مالکیت پالایشگاه به مدت 15 سال و انتقال مالکیت به شرکت ملی نفت در خاتمه مدت‌زمان مذکور با در نظر گرفتن حق ارجحیت برای شرکا جهت خرید فرآورده.
- اداره شرکت توسط هیئت‌مدیره منتخب شرکا، انتخاب مدیرعامل ایرانی، سرپرستی مهندسی، ساختمان و بهره‌برداری.
- تأمین 25 درصد سرمایه سهام توسط شرکا و 75 درصد توسط اعتبارات بانکی.
- تأمین نفت خام موردنیاز از منابع ایران بر مبنای 50- 50 و به قیمت بازار به مدت 15 سال.
- صادرت فرآورده توسط شرکای خارجی یا بر اساس مشارکت آن‌ها با شرکت ملی نفت.
- اعطای معافیت مالیاتی برای مدت معین.
- تهیه و تأمین زمین پالایشگاه توسط شرکت ملی نفت.
- تأمین و آموزش کادر فنی موردنیاز توسط شرکت ملی نفت با هزینه مشترک.
- تأمین کمک‌های مالی موردنیاز توسط شرکا.
- محل احتمالی ساختمان پالایشگاه‌ در بوشهر، بندرعباس و آبادان.