بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - هوش مصنوعی (AI) به ‌عنوان یکی از فناوری‌های تحول‌آفرین قرن بیست و یکم، در حال بازتعریف ساختارهای اقتصادی و اجتماعی جهان است به گونه ای که برخی آن را در ایجاد تحول، همراستا با اختراع برق (الکتریسیته) می‌دانند. این فناوری، با پیشرفت‌های فنی و رشد سرمایه‌گذاری‌ها، به یکی از مهم‌ترین ابزارهای توسعه اقتصادی تبدیل شده است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
با استناد به جدیدترین گزارش‌های معتبر جهانی منتشرشده در سال 2024، به تحلیل سرمایه‌گذاری‌های جهانی، روندهای نوظهور، چالش‌ها، ظرفیت ها و تحولات توسعه اقتصاد جهانی و اثر فناوری هوش مصنوعی در روابط بین کشورها می‌پردازم.
در سال‌های اخیر، هوش مصنوعی از یک فناوری نوظهور به یک محور اصلی در توسعه اقتصادی و صنعتی تبدیل شده است. سرمایه‌گذاری‌های گسترده در این حوزه، نشان‌دهنده رشد سریع و اهمیت روزافزون آن در سطح جهانی است. بر اساس گزارش IDC (آگست 2024)، هزینه‌های جهانی در حوزه هوش مصنوعی تا سال 2028 به بیش از 630 میلیارد دلار خواهد رسید. این رشد، نتیجه پیشرفت‌های تکنولوژیک، افزایش تقاضا برای کاربردهای هوش مصنوعی و رقابت میان کشورها و شرکت‌های بزرگ است.
رشد هوش مصنوعی مولد به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین محرک‌های این بازار، به توسعه مدل‌های جدید و کاربردهای نوآورانه منجر خواهد شد که بر اساس پیش‌بینی IDC، بازار هوش مصنوعی تا سال 2028 رشد 25 درصدی سالانه را تجربه خواهد کرد.
در کنار این جذابیت ها نگرانی‌ها درباره حریم خصوصی و اخلاق در هوش مصنوعی هم افزایش پیدا کرده و کشورها و سازمان‌های بین‌المللی به سمت تدوین قوانین جامع روی آورده اند.
روند سرمایه‌گذاری‌های جهانی در حوزه هوش مصنوعی
گزارش IDC نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی، شامل زیرساخت‌ها، نرم‌افزارها و خدمات مرتبط، به‌طور مداوم در حال افزایش است بطوریکه تنها در سال 2024، سرمایه‌گذاری جهانی در این حوزه به بیش از 200 میلیارد دلار رسیده است.
این سرمایه‌گذاری‌ها عمدتاً به دلیل افزایش تقاضا در صنایع مختلف مانند پزشکی، حمل‌ونقل، تولید و خدمات مالی و رقابت شرکت‌های بزرگ مانند گوگل، مایکروسافت و آمازون بوده است که میلیاردها دلار در توسعه مدل‌های هوش مصنوعی مولد سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
کشورهای پیشرو در سرمایه‌گذاری‌ AI
بر اساس گزارش CB Insights، 71 درصد از سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر در حوزه هوش مصنوعی در سال 2024 به شرکت‌های مستقر در امریکا با رویکرد پیشرو بودن در توسعه فناوری و سرمایه‌گذاری اختصاص یافته است. چین با سهم 15 درصدی، دومین کشور در این زمینه با برنامه‌های بلندپروازانه‌ای برای تبدیل‌شدن به رهبر جهانی در هوش مصنوعی تا سال 2030 است و اروپا با تمرکز بر تنظیم مقررات و استفاده اخلاقی از هوش مصنوعی در رتبه بعدی قرار دارد و سایر کشورها نیز که سهم قابل‌توجهی از سرمایه‌گذاری‌ در این حوزه را دارند، همچنان در رقابت با امریکا و چین عقب‌تر از آنها هستند.
پیشرفت‌های فنی و روندهای نوظهور در هوش مصنوعی
بر اساس گزارش شاخص هوش مصنوعی استنفورد، مدل‌های هوش مصنوعی مولد (Generative AI) مانند ChatGPT و DALL-E، بهبودهای چشمگیری در پردازش زبان طبیعی، تولید محتوا و شبیه‌سازی داده‌ها داشته‌اند. این پیشرفت‌ها، امکان کاربردهای جدیدی را در حوزه‌های مختلف فراهم کرده است.
گزارش مک‌کینزی نیز نشان دهنده آن است که 72 درصد از شرکت‌های مورد مطالعه در سال 2024 از حداقل یک فناوری هوش مصنوعی استفاده کرده‌اند. این رقم در سال 2019 تنها 35 درصد بود. کاربردهای کلیدی مورد استفاده این شرکت ها در حوزه پزشکی شامل تشخیص بیماری‌ها و مدیریت داده‌های بیماران، در حوزه خدمات مالی شامل تحلیل ریسک و کشف تقلب و در تولید شامل بهینه‌سازی زنجیره تأمین و پیش‌بینی تقاضا بوده است.
چالش‌ها و فرصت‌های بازار هوش مصنوعی
در بخشی از گزارش S&P Global که به چالش‌های مقیاس‌پذیری در توسعه هوش مصنوعی اشاره کرده، هزینه‌های بالای پردازش داده‌ها، نیاز به زیرساخت‌های قدرتمند و تقاضای روزافزون برای واحدهای پردازش گرافیکی (GPU) را برشمرده ولی با وجود این چالش‌ها، هوش مصنوعی فرصت‌های قابل‌توجهی برای سرمایه‌گذاران از جمله ایجاد مدل‌های شخصی‌سازی‌شده برای صنایع مختلف مانند خرده‌فروشی و آموزش، افزایش بهره‌وری در تولید و کاهش هزینه‌های عملیاتی ایجاد کرده است به گونه ای که رقابت بین کشورها برای تسلط بر فناوری هوش مصنوعی، به یکی از مهم‌ترین موضوعات ژئوپلیتیکی تبدیل شده است.
تأثیر هوش مصنوعی بر روابط دیپلماتیک کشورها
امریکا با تسلط بر فناوری‌های کلیدی، تلاش می‌کند استانداردهای جهانی هوش مصنوعی را تعیین و نفوذ خود را در سازمان‌های بین‌المللی تقویت کند. این موضوع همان نکته کلیدی است که کشورمان می‌بایست برای عقب نماندن از این فناوری به سرعت خود را بین کشورهای پیشتاز در حوزه AI تعریف و استراتژی فناوری خود را بر این اساس تنظیم و تدوین کند تا در گذر زمان، به دلیل تنظیم مقررات و استانداردهای جدید بین المللی، در این تحول عظیم جهانی کم فروغ نشود. گرچه این چالش تنها شامل کشورمان نشده و سایر کشورهای دغدغه مند این حوزه نیز درخواست های مشترکی در سازمان‌هایی مانند سازمان ملل و G20 برای تدوین چارچوب‌های قانونی و اخلاقی برای استفاده از هوش مصنوعی در سطح جهانی و به صورت عمومی ارائه کرده اند.
لازم است بگویم که در عرصه دیپلماتیک و توسعه اقتصادی، چین با طرح "Made in China 2025" و برنامه‌های هوش مصنوعی ملی به عنوان بخشی از برنامه‌های پنج ساله سیزدهم و چهاردهم، قصد دارد از "تولیدکننده کالاهای ارزان‌قیمت با فناوری قدیمی" که با کاهش هزینه‌های نیروی کار و مزیت‌های زنجیره تامین تسهیل می‌شد کنار رفته و با هدفگذاری های سیاست صنعتی و ارتقای قابلیت‌های تولیدی صنایع، از کارگاه‌های سنتی به نیروگاه‌هایی با فناوری های نوین و فشرده‌ با ارزش افزوده بالاتر تبدیل شود.
پذیرش این تحول عظیم در جامعه جهانی، کشورها را بر این داشته تا از هوش مصنوعی به‌عنوان ابزاری برای تقویت روابط دیپلماتیک استفاده کنند. پروژه‌های مشترکی مانند توسعه سیستم‌های هوش مصنوعی برای مدیریت بحران‌های جهانی (مانند تغییرات اقلیمی) و اشتراک‌گذاری داده‌ها در حوزه‌هایی مانند سلامت جهانی و امنیت سایبری نمونه ای از مصادیق همکاری کشورها برای ایجاد اعتماد و همیاری در این حوزه است.
فرصتی اقتصادی برای کشورهای درحال توسعه
کشورهای درحال توسعه در دوره های مختلف تاریخی خود فرصت هایی داشته اند تا با ورود تکنولوژی های جدید، اقتصاد خود را به آن متصل کرده و عقب ماندگی های خود را جبران کنند اما بهره مندی از این فرصت نوظهور می‌تواند تاحد بسیار زیادی فاصله آن ها را با قدرت های بزرگ دنیا کم کرده و مسیر روشنی برای اقتصاد کشورشان هموار کند. استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی با بهینه‌سازی فرآیندهای کسب‌وکار و کاهش هزینه‌های عملیاتی، به افزایش بهره‌وری اقتصادی کمک می‌کند. با پیش‌بینی تقاضا و بهینه‌سازی لجستیک، مدیریت زنجیره تأمین را بهینه و با شناسایی الگوهای اقتصادی و پیش‌بینی بازار، داده‌های کلان اقتصادی را به راحتی و با دقت بالاتری تحلیل خواهند کرد.
از طرفی پلتفرم‌های هوشمند به کسب‌وکارهای کوچک امکان دسترسی به مشتریان جهانی را می‌دهند و اتصال سریعتر و موثرتر آن ها را به بازارهای جهانی فراهم می‌کند.
تحلیل آینده و همگرایی دیپلماسی، اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی
با درنظر گرفتن مباحث مطرح شده و تحلیل و بررسی برخی از آخرین گزارش‌های منتشر شده معتبر جهانی، تحلیل نگارنده این است که هوش مصنوعی در آینده نزدیک به یکی از عوامل تعیین‌کننده در روابط بین‌المللی و توسعه اقتصادی تبدیل خواهد شد و کشورهایی که در توسعه هوش مصنوعی پیشرو بوده و سرمایه گذاری های هوشمندانه ای را در توسعه کاربردهای نوآورانه آن داشته اند، نقش مهمی در تعیین قواعد بازی جهانی خواهند داشت به گونه ای که این امر منجر به ایجاد مزیت رقابتی پایدار برای آنها خواهد شد. همچنین ذکر این نکته لازم که علیرغم آنکه هوش مصنوعی می‌تواند به کاهش شکاف اقتصادی میان کشورها کمک کند، درعین حال نیازمند همکاری‌های بین‌المللی برای حل چالش‌های اخلاقی، حقوقی و زیرساختی است.
محمدمهدی محمدی- پرژوهشگر حوزه استراتژی