بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - ایران /متن پیش رو در ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
رضا عدالتی پور| تهران در حالی طی ماه‌های اخیر میزبان جمع متعددی از مقامات و هیأت‌های سیاسی و دیپلماتیک کشورهای منطقه غرب آسیا بوده که این امر فارغ از نگاه و رویکرد سیاست خارجی دولت چهاردهم در حوزه منطقه نبوده است؛ نگاهی که بارها در مواضع مسعود پزشکیان و دیپلمات‌هایش بازتاب پیدا کرده و نشان‌دهنده سیاست ویژه‌ای است که دولت چهاردهم در مسیر تقویت روابط با کشورهای همسایه و منطقه دنبال می‌کند.
ذیل چنین نگاهی است که پزشکیان هفته گذشته میزبان «شیخ تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر بود و از تقویت و توسعه روابط در تمامی زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی و امنیتی با کشورهای همسایه و منطقه سخن گفت و این مهم را یکی از سیاست‌های کلیدی دولت جمهوری اسلامی ایران خواند. سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه نیز با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی خود بر این مهم تأکید کرد و با اشاره به دیدارهای اخیر با مقامات قطری نوشت: «همسایگان ما اولویت ما هستند.» این پیام کوتاه اما معنادار، بازتاب‌دهنده راهبردی است که ایران برای تقویت روابط خود با کشورهای همسایه و منطقه اتخاذ کرده است؛ راهبردی که نه‌تنها بر پایه اشتراکات تاریخی و فرهنگی بنا شده بلکه به دنبال ایجاد پیوندهای اقتصادی و امنیتی پایدار نیز هست. این سیاست که به‌ عنوان یکی از محورهای کلیدی دولت ایران معرفی شده، بارقه‌های جدیدی از پویایی دیپلماتیک در منطقه را برای ایران به نمایش گذاشته است. «دیپلماسی متوازن» در سیاست خارجی دولت که بر عدم وابستگی به هیچ بلوک یا کشوری تأکید و ارتباط فعال با همه همسایگان را مدنظر دارد، در کنار رویکرد چندهمسایگی که پتانسیل منحصر به فردی را برای اتخاذ سیاست انعطاف‌پذیر و چندلایه برای رسیدن ایران به اهداف خود و تأمین منافع ملی میسر کرده است، تعریف‌کننده سیاست همسایگی ایران در این دوره است که آن را به عنوان یکی از ارکان استراتژی سیاست خارجی کشور می‌داند.
دیپلماسی تمدن‌ها
یکی از نقاط عطف روابط دیپلماتیک اخیر برای ایران، گسترش روابط با مصر به عنوان یکی از مهم‌ترین قدرت‌های عربی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا یا آنچه در ادبیات ژئوپلیتیک تحت عنوان (MENA) شناخته می‌شود، بود. اگرچه روابط تهران-قاهره طی دهه‌های گذشته تحت تأثیر مسائل سیاسی پیچیده‌ای قرار داشته است، اما نشانه‌هایی از تمایل دو طرف برای بازسازی این رابطه دیده می‌شود. ایران و مصر به عنوان دو تمدن دیرپا و دو قدرت امنیت‌ساز نه‌تنها در منطقه که در سطح جهان اسلام، ظرفیت همکاری بالایی برای شکل‌دهی به سازوکارهای آتی منطقه خواهند داشت.
پس از دهه‌ها اختلاف نظر بین تهران- قاهره، در سال‌های اخیر، تلاش‌ها برای اصلاح این روابط با توجه به علاقه متقابل در پرداختن به چالش‌های امنیتی منطقه‌ و همکاری‌های اقتصادی، بویژه با توجه به تحریم‌هایی که هر دو کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهند، مورد توجه قرار گرفته است.
دیدار پزشکیان با عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهوری مصر و عراقچی با بدر عبدالعاطی وزیر خارجه این کشور در دسامبر سال گذشته میلادی در قاهره در اجلاس دی 8 و بحث‌های سطح بالا، از جمله گفت‌وگوها در اجلاس بریکس و افزایش همکاری در چشم‌انداز ژئوپلیتیک نظام بین‌الملل که در حال تحول به سمت ظهور قدرت‌هایی نظیر چین و روسیه است، نشان می‌دهد دو کشور زمینه و عزم مناسبی برای آغاز گفت‌وگوهای جدی‌تر خواهند داشت. بدون شک توسعه روابط این دو تأثیر بسزایی در مناسبات دیگر کشورهای منطقه و نظم کلی روابط سیاسی در غرب آسیا خواهد داشت. در سطح منطقه‌ای، تغییرات ژئوپلیتیک به‌خصوص در عرصه امنیت منطقه و تحولات دیپلماتیک نقش مهمی در شکل‌دهی به روابط ایران و مصر ایفا می‌کند.
نیاز به همکاری امنیتی
ایران و مصر در عرصه امنیت منطقه نیز به طور فزاینده‌ای نیاز به همکاری برای مقابله با چالش‌های مشترک منطقه‌ای شناسایی کرده‌اند و در چهارچوب این علاقه متقابل انتظار می‌رود تلاش‌های مشترکی برای ثبات و امنیت منطقه‌ای بویژه در مبارزه با تروریسم و حل مناقشات جاری شکل بگیرد. عادی‌سازی اخیر روابط بین ایران و عربستان سعودی که توسط چین میانجیگری شده است، این ایده را درباره پتانسیل بهبود روابط بین ایران و مصر تقویت کرده است.
این در حالی است که در سطح بین‌المللی تغییر تمرکز ایالات متحده از خاورمیانه به اقیانوس آرام خلأیی را در نظم امنیتی منطقه برای کشورهایی که وابستگی امنیتی و نظامی به واشنگتن داشتند، پدید خواهد آورد و این پارامتر نقش مؤثری در تمایل مصر به تقویت روابط با ایران دارد. به عبارت دیگر کاهش نفوذ آمریکا و افزایش مشارکت چین و روسیه در منطقه زمینه جدیدی برای تعامل بالقوه بین ایران و مصر ایجاد کرده است. با این حال، نارضایتی‌های تاریخی و استراتژی‌های محتاطانه دیپلماتیک هر دو کشور موانع قابل توجهی هستند که باید برای پیشرفت برطرف شوند.
در مجموع می‌توان گفت که چشم‌اندازهای آینده برای رابطه بین ایران و مصر، بویژه در دوره دولت ترامپ، ترکیبی از تعامل دیپلماتیک تجدیدشده و چالش‌های منطقه‌ای قابل توجه است. همان‌طور که هر دو کشور به بررسی تعاملات تاریخی خود می‌پردازند، پیوستن اخیر آنها به پلتفرم BRICS فرصت‌هایی برای همکاری بیشتر و گفت‌وگو فراهم می‌آورد که می‌تواند به روابط دوجانبه قوی‌تر در میان یک چشم‌انداز ژئوپلیتیکی در حال تغییر بینجامد.
ایران، قدرت حذف‌نشدنی منطقه
مناسبات تهران و قاهره در حالی روی مدار ترمیم قرار دارد که تحولات منطقه‌ای در پسا 7 اکتبر و در اواخر سال گذشته میلادی با سقوط دولت اسد در سوریه به سمت و سویی رفت تا از منظر برخی از ناظران مسائل منطقه این‌طور به نظر برسد که جایگاه منطقه‌ای ایران دستخوش تزلزل شده است.
برجسته کردن این موضوع در رسانه‌ها و در سطح نظرات مشورتی برای تصمیم‌گیران سیاست خارجی در دو سطح مقامات بین‌المللی و برخی تحلیلگران داخلی سبب شد تا گزاره‌هایی مبنی بر حذف مؤلفه نقش و جایگاه منطقه در راهبرد بازدارندگی ایران مطرح شود.
با این حال شناخت عمیق و عملیاتی ایران از فضای سیال منطقه غرب آسیا و پارامترهای مؤثر بر رفتار بازیگران آن سبب شد تا مجموعه راهبرد سیاست خارجی دولت، همزمان با ارسال سیگنال‌های آمادگی ایران برای مذاکرات هسته‌ای یا پیگیری روابط با کشورهای همسایه در مرزهای شرقی که منجر به سفرهای دیپلماتیک مهمی مثل حضور پزشکیان در تاجیکستان و روسیه و دیدار عراقچی با مقامات چین در پکن شد، کماکان به شکل حداکثری تقویت و توسعه روابط با کشورهای غرب آسیا را دنبال کنند.
ایران در عین حالی که روابط خود را با عراق، عمان، قطر، کویت و حتی امارات تقویت کرده، تلاش کرده است موازنه‌گری در روابط قدرت‌های منطقه‌ای را نیز در دستور کار خود داشته باشد.
شواهد امر نشان می‌دهد که تحولات یک و سال نیم گذشته مانعی برای روند کاهش تنش بین عربستان سعودی و ایران نشده است و حتی با وجود آنکه انتظار می‌رفت انتخاب مجدد ترامپ روابط ایران و عربستان را تحت تأثیر قرار دهد اما مجموعه تحولات و شرایط و بسامدهای تهران_ ریاض حاکی از توسعه تعاملات دو کشور در سطوح دیپلماتیک است.
تداوم همین روند مثبت سبب شد تا وزارت خارجه بحرین دی‌ماه امسال از در جریان بودن هماهنگی‌ها با وزارت امور خارجه ایران برای «ایجاد چهارچوب‌های قانونی لازم» جهت از سرگیری روابط دیپلماتیک بین دو کشور خبر دهد یا اینکه حکومت تازه‌تأسیس در سوریه نیز در کمتر از دو ماه به نقش غیرقابل انکار ایران در تأثیرگذاری بر تحولات منطقه و بویژه منطقه شامات اذعان کند. براساس آنچه محمدرضا رئوف شیبانی، نماینده ویژه وزیر خارجه در امور سوریه و لبنان عنوان کرده است «پیام‌هایی از دولت سوریه دریافت شده» و این پیام‌ها مؤید جایگاه ویژه ایران در معادلات منطقه است. روابط ایران با لبنان نیز به‌رغم تغییرات سیاسی در بیروت و کاخ بعبدا به واسطه نفوذ فرهنگی تهران هرچند با نشیب و فراز مقطعی ناشی از دخالت طرف‌های خارجی رو به رو شده، اما پایدار و منسجم برقرار است.
بنابراین تحرکات اخیر دیپلماتیک نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران وارد مرحله مهمی از تعاملات منطقه‌ای شده است. تأکید بر سیاست همسایگی فعال و تلاش برای گسترش روابط با قدرت‌های بزرگ عربی مانند عربستان سعودی و مصر نشان‌دهنده تغییر در فضای روابط دو جانبه میان تهران با این دسته از بازیگران منطقه ای است.