ایرانیان جهان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مسعود شاه‏‌حسینی| در میدان شلوغ و رنگ‌‌و‌وارنگ پیام‌رسان‌ها و شبکه‌‌های اجتماعی، متعادل کردن دسترسی، نوآوری، صداقت، شفافیت و امنیت، اصولی نانوشته اما تعیین‌کننده‌اند. ویژگی‌های جدید، تجربه کاربری را بهبود می‌بخشد، تمرکز بر حریم خصوصی و نفروختن روح پلتفرم، اعتماد می‌سازد و مدل درآمدی‌ اگر خلاقانه باشد و جیب‌ها را خالی نکند، کاربران را توانمند می‌کند.
در این میدان تنها یک بازیگر با چنین ویژگی‌هایی وجود دارد و آن هم تلگرام است. قاصدی که تاج سود و خلاقیت بر سر دارد و نه‌تنها راه ارتباط را هموار کرده و از دیوار بلند سانسور رد می‌شود، که با نوآوری‌هایش، در حال بازنویسی قواعد بازی است. به‌روزرسانی اخیر این پلتفرم، مجموعه‌ای از ویژگی‌ها را در اختیار کاربران قرار می‌دهد که در‌واقع جعبه‌ای پر از شگفتی است. 
پیام‌های ستاره‌دار
در صدر فهرست قابلیت‌های به‌روزرسانی اخیر تلگرام، پیام‌های ستاره‌دار (Star Messages) قرار دارد که به کاربران پریمیوم اجازه می‌دهد با دریافت هزینه از غیرمخاطبان، درآمدزایی کند. یعنی اگر کسی بخواهد پیامی بفرستد و حرفی بزند، باید بین یک تا 10 هزار ستاره تلگرام ـ که همان ارز دیجیتال درون‌برنامه‌ای است ـ به پذیرنده پیام پرداخت کند. این ویژگی مانند سپری جادویی، اسپم‌ها را دور می‌کند، به کاربران پرمخاطب مانند تولیدکنندگان محتوا قدرت می‌دهد تا از محبوبیت خود سودی به جیب بزنند و هم‌زمان نیز مشخص کنند چه کسی با آنها ارتباط بگیرد. اما جادو به اینجا ختم نمی‌شود؛ تأیید مخاطب با اتصال به زنجیره‌ای از دوستان مشترک، اعتماد را به گفت‌وگوها می‌آورد. این ویژگی برای کاربرانی که می‌خواهند در امنیت باشند و ناشناس‌ بمانند، هدیه‌ای ارزشمند است.
تمرکز بر کاربر و درآمدزایی
تلگرام سفر دور و دراز خود را از سال 2013 شروع و در سال 2024 درآمدش از یک میلیارد دلار عبور کرد. یکی از دلایل جذابیت‌ این پلتفرم، استراتژی درآمدزایی‌ غیرمتعارف اما بسیار محبوب آن است که تعادلی ظریف میان سودآوری و رضایت کاربران دارد. برخلاف متا که در باتلاق داده‌فروشی گیر گرده، یا واتساپ که تکیه‌اش را بر کسب‌و‌کارها و ابزارهای تجاری گذاشته، تلگرام پلتفرم تبلیغاتی بسیار متفاوت و محبوب‌تری دارد که مهم‌ترین ویژگی‌اش این است که تبلیغات مزاحم را رد می‌کند. درحقیقت تلگرام تبلیغات را نه زنجیر، بلکه بال پرواز می‌بیند.
در این مدل تبلیغاتی که سال 2021 راه‌اندازی شده و سال گذشته توسعه یافته، کانال‌هایی با بیش از 1000 دنبال‌کننده را هدف قرار می‌دهد و پیام‌های اسپانسری مرتبط با زمینه را نمایش می‌دهد. در این پلتفرم، سازندگان 50 درصد از درآمد تبلیغات را دریافت می‌کنند که به‌صورت «تون‌کوین»، ارز دیجیتالی مبتنی بر بلاکچین پرداخت می‌شود. حرکتی سخاوتمندانه که با پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب که آستانه‌های درآمدزایی سخت‌تری دارند در تضاد است. کاربران می‌توانند از طریق برنامه‌های شخص ثالث تون‌کوین را استخراج و معامله کنند و رشته‌ای مالی در بافت یک پیام‌رسان ببافند. حوزه‌ای که رقبا جرأت ورود و کاوش در آن را تاکنون نداشته‌اند.
مدل تقسیم درآمد تلگرام که تا مارس 2024 در بیش از 100 کشور فعال شده، ساخت محتوای ارزشمند و باکیفیت را بدون تهدید حریم خصوصی کاربران تشویق می‌کند، تبلیغات فاقد لینک خارجی است و تعاملات را نیز خود اکوسیستم تلگرام پیش می‌برد. اگر این ویژگی‌ها را با API تجاری واتساپ که بر اتوماسیون شرکتی تمرکز دارد یا وابستگی فیسبوک مسنجر به شبکه تبلیغاتی متا مقایسه کنید. رویکرد تلگرام برای درآمدزایی و تبلیغات، مانند نسیمی تازه به‌نظر می‌رسد؛ غیرمزاحم، دوستدار سازندگان و بی‌توجه به داده‌ها.
چشم‌اندازی فراتر از سود
سلاح مخفی تلگرام، اصول آن است. تخت پادشاهی‌ این پلتفرم بر حریم خصوصی ساخته شده و امنیت نیز در آن قابل مذاکره و چانه‌زنی نیست؛ یا درباره‌اش می‌گویند بهشت آزادی‌های‌ بیان است. شاید اگر از همه یک‌میلیارد نفری که کاربر فعال تلگرام هستند، بپرسند، چه چیزی این پیام‌رسان را از واتساپ یا سیگنال یا پیام‌رسان فیسبوک متمایز می‌کند، پاسخ‌شان ترکیبی از مقیاس، امنیت و اصول اخلاقی است. برخلاف واتساپ که اندازه گروه‌ها را به 1/024 عضو محدود می‌کند، توانایی تلگرام در میزبانی از 200 هزار کاربر، از آن بهشتی برای جوامع بزرگ، از فعالان مدنی تا صفحه‌های هواداران دوآتشه ساخته است.
زیرساخت ابری‌اش، پیام‌ها را میان دستگاه‌ها‌ی مختلف موبایل، دسکتاپ و وب جابه‌جا می‌کند و این انعطاف و آزادی، آن را به انتخابی بی‌رقیب برای کاربران چندسکویی تبدیل کرده است. این‌ ویژگی‌ها البته به‌معنای بی‌نقص‌بودنش هم نیست. گزارش‌ها نشان می‌دهد که این پلتفرم محلی برای فعالیت گروه‌های افراطی، تبادل محتوای مجرمانه و جنجالی با قابلیت آسیب‌پذیری‌های امنیتی است. 
به‌رغم همه این‌ها تلگرام با نوآوری‌هایش، قلب میلیون‌ها نفر را تسخیر کرده و هرچه هم می‌گذرد نیاز به بودنش بیش‌ازپیش آشکار می‌شود. تیمی جمع‌و‌جور و30 نفره که در مقایسه با غول‌های فناوری چندده‌هزار نفری ناچیز به‌نظر می‌رسد، از دوبی و با سرورهای ابری، اقتصادی را خلق کرده که کاربران و نیازهایشان، بر نگرانی‌های امنیتی دولت‌ها ارجحیت دارند. همین موضوع، ارزش‌گذاری آن را به بیش از 30 میلیارد دلار رسانده است. به‌تعبیر خود پاول دورف، تلگرام نشان داده که یک پیام‌رسان می‌تواند هم سودآور باشد، هم به کاربرانش احترام بگذارد.
بازار

ایرانیان و حسرت رفع محدودیت
در این میان کاربران ایرانی به تلگرام، نه به‌عنوان یک پیام‌رسان، بلکه به‌عنوان پناهگاهی برای آزادی‌بیان و خلاقیت نگاه می‌کنند. کانال‌های نامحدود، چت‌های مخفی، رمزنگاری سرتاسری، پراکسی‌ داخلی و همه‌‌جانبه‌بودن مانند ابزارهایی حیاتی‌اند که نیازهای کاربران را در سایه سانسور و محدودیت رفع می‌کند. اینجا، جایی است که کسب‌وکارهای کوچک در کانال‌ها شکوفا می‌شوند، فعالان اجتماعی صدایشان را به گوش مخاطبان می‌رسانند و جوانان از فیلترها فرار می‌کنند تا جهانی بدون مرز را تجربه کنند. این پیام‌رسان محبوب سال 1397 با دستور قضایی در ایران فیلتر شد و قرار بود به دست فراموشی سپرده شود، اما داستانش پایان نیافته است.
بیش از شش‌سال از آن روز می‌گذرد و تلگرام هنوز با بیش از 34 میلیون کاربر نفس می‌کشد. کاربران نه به واتساپ مهاجرت کرده‌اند، نه علاقه‌ای به پیام‌رسان‌های پرشمار داخلی که از منابع و حمایت‌های مالی هنگفت برخوردارند، نشان‌ داده‌اند. زمانی تلگرام بیش از 60 درصد پهنای باند اینترنت کشور را به خود اختصاص داد، حالا باوجود همه محدودیت‌ها، دومین شبکه اجتماعی پرطرفدار کشور پس از اینستاگرام است و بنا به داده‌های سایت telemetr از نظر تعداد کانال (210 هزار و 800) و کاربر، دومین کشور در جهان پس از روسیه و هند است. آماری که به‌روشنی حکایت از شکست سیاست فیلترینگ و صرف هزینه‌های سنگین برای پیشبرد این رویکرد مقابله‌ای دارد.
با همه ‌این‌ها قابلیت‌های جدید تلگرام برای بسیاری از ایرانیان که طرفداران پروپاقرص تلگرام هستند، امیدوارکننده است، به‌ویژه در اقتصاد شکننده کشور به تولیدکنندگان محتوا و کسب‌وکارهای کوچک کمک می‌کند تا از این پلتفرم برای درآمدزایی استفاده کنند. بااین‌حال چالش‌هایی مانند محدودیت‌های اقتصادی برای اشتراک پریمیوم و دسترسی به ستاره‌ها و از همه مهم‌تر، انتظارهای بی‌پایان برای رفع فیلترینگ که جزء اصلی‌ترین وعده‌‌های دولت چهاردهم بوده، ممکن است برخی کاربران را از بهره‌مندی کامل از مزایای تلگرام بازدارد.
به‌هر روی تلگرام، بیش از یک پیام‌رسان، به‌سوی یک انقلاب ارتباطی در حال حرکت است. نوآوری‌هایش، تجربه‌ای بی‌مانند می‌سازند، برتری‌هایش رقبا را به زانو درآورده و مدل درآمدزایی‌اش، کاربران را به پادشاهان این قلمرو بدل می‌کند؛ نوآوری‌هایی که همگی در راستای همان تعبیر دورف هستند که پنج سال پیش گفته بود، جهان به تلگرام مستقل نیاز دارد.