بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - بادهای معروف 120 روزه سیستان که منشا گرد و غبار و شرایط سخت زندگی برای مردم سیستان و بلوچستان بود، به گفته مقامات محلی به بادهای 300 روزه تبدیل شده‌اند. شرایط نامساعد زیستی در جنوب شرق ایران با توجه به شرایط تغییر اقلیم، روز به روز در حال گسترش است و اندک افراد باقی مانده در جنوب شرق ایران، در شرایطی بسیار سخت زندگی خود را می‌گذرانند.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
گرد و غبار و طوفان که مهمترین عامل آلودگی در سیستان و بلوچستان است، به گفته علی ولایتی پور فرماندار ویژه زابل در 6 ماهه ابتدای سال جاری تعداد مراجعه کنندگان به مراکز درمانی در پی بیماری‌های قلبی، تنفسی و چشمی همچنین تصادفات جاده‌ای ناشی از کاهش دید را به بیش از 50 هزار نفر رسانده است؛ این یعنی در سیستان و بلوچستان، شرایط بحرانی‌تر از آن است که بتوان همچنان دست روی دست گذاشت.
کانون‌های گرد و غبار بلای جان سیستان و بلوچستان محمدرضا علیمرادی مدیر کل محیط زیست سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با جماران درباره شرایط آلودگی در این استان بیان می‌کند: سیستان و بلوچستان خاصه شمال استان، آلودگی اش با سایر استان‌ها متفاوت است. آلودگی سایر استان‌ها بیشتر صنعتی است، اما سیستان و بلوچستان به لحاظ اینکه در منطقه خشک و کویری است، آلودگی‌اش از جنس ذرات معلق گرد و غبار است.
وی اضافه می‌کند: ما در سطح استان تقریبا سه کانون عمده داریم که به همراه یکسری کانون‌های متغیر زمینه بروز گرد و غبار را فراهم می‌کنند. کانون‌های عمده یکی بستر خشک تالاب هامون است. به دلیل اینکه حقابه ایران از افغانستان تأمین نشده است، بستر تالاب خودش مستعد گرد و غبار شده است و در اثر وزش بادها، این گرد و غبار از بستر تالاب به سمت شهرهای جنوبی و حتی کشورهای همسایه مثل افغانستان و پاکستان می‌رود و تا دریای عمان ادامه می‌یابد.
علیمرادی می‌گوید: در شمال غربی استان، کویر لوت را داریم که گرد و غبار و شن‌های روان این کویر در زمان طوفان باعث می‌شود مسیرهای مواصلاتی بین سیستان و بلوچستان و کرمان مسدود شود همچنین گرد و غبار، شهرستان زاهدان را بگیرد. شهرستان زاهدان متاثر از هر دو کانون گرد و غبار یعنی کویر لوت و بستر تالاب هامون است.
بستر تالاب جازموریان، کانون آلودگی جنوب مدیر کل محیط زیست سیستان و بلوچستان ادامه می‌دهد: در مرکز و جنوب غربی استان، کانون گرد و غبار تالاب خشک جازموریان است. این تالاب هم پلایا و فصلی است و در طول سال دو تا سه ماه آب در داخل تالاب نیست. پس از خشک شدن پهنه تالاب، وزش باد یا سیستم‌های پرفشاری که در عرض‌های بالایی مستقر می‌شود، باعث اختلاف دما، اختلاف فشار و سپس یک مقداری بادهای تند می‌شود.
وی توضیح می‌دهد: گرد و غبار ناشی از تالاب جازموریان شهرستان‌هایی مثل دلگان، ایرانشهر، چابهار و دشتیاری را فرا می‌گیرد. ضمن اینکه در منطقه ساحلی کانون‌های گرد و غبار داریم و شهرستان‌های ساحلی مثل دشتیاری، چابهار، کنارک و زرآباد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
علیمرادی درباره چگونگی شکل‌گیری کانون‌های ساحلی بیان می‌کند: در منطقه ساحلی مناطقی هست که سال گذشته سیلابی شد. وقتی بارندگی شدید می‌شود، خاک را شستشو می‌دهد و رسوبات رودخانه‌ها در منطقه دشتیاری و پسابندر، باقی می‌ماند.
وی اضافه می‌کند: این رسوبات پشت بندها و پهنه زمین باقی می‌ماند. این رسوبات برای چند ماه بعد یا سال بعد که زمین خشک است، می‌تواند به‌عنوان کانون گرد و غبار عمل کند. بنابراین کانون‌های ساحلی شامل رسوبات شسته شده‌ای است که از دشت در اثر بارندگی شسته می‌شود و داخل رودخانه‌ها و پهنه‌های سیلابی رسوب می‌کند اما خودش نقش کانون گرد و غبار را بازی می‌کند.
شرایط سخت سیستان و بلوچستان بعد از آبیاری بخش آباد مدیر کل محیط زیست سیستان و بلوچستان با اشاره به احتمال افزایش گرد و غبار در سیستان و بلوچستان با توجه به عملکرد افغانستان، می‌گوید: افغانستان در حال ساخت سد بخش آباد بر روی رودخانه فراه است. این رودخانه کانون‌های اصلی گرد و غبار در شمال منطقه سیستان و پهنه هامون صابری در افغانستان و ایران را آبدار می‌کرد. اگر این سد به بهره‌برداری برسد، یک شرایط آخرالزمانی در منطقه سیستان و بلوچستان فراهم می‌کند و شرایط زندگی در این منطقه سخت خواهد شد.
وی اضافه می‌کند: هم اکنون دو ایستگاه سنجش آلودگی هوا و کیفیت هوا در شهرستان هامون و هیرمند داریم. شدت گرد و غبار در چند روز اخیر به حدی شد که تجهیزات پایش گرد و غبار در این دو ایستگاه را هم از کار می‌اندازد.
علیمرادی قطعی برق برنامه‌ریزی شده و یا قطعی برق ناشی از افتاد تیرهای برق را هم عاملی برای ایجاد اختلال در فعالیت این دو ایستگاه و خروج آنها از مدار فعالیت اعلام می‌کند.
وی توضیح می‌دهد: در این ایستگاه‌ها، ما غلظت گرد و غبار را در طول 12 ساعت اندازه‌گیری می‌کنیم و میانگین آن، عددی است که درباره غلظت آلاینده‌های استان اعلام می‌شود. لذا دو یا چهار ساعتی که در طول روز ممکن است قطعی برق داشته باشیم، باعث اختلال در محاسبات و زمان‌بندی این دستگاه‌ها می‌شود و کار اعلام شرایط وضعیت کیفی هوا را برای ما سخت می‌کند.
مدیر کل محیط زیست سیستان و بلوچستان یادآور می‌شود: اما به لحاظ دیداری و شرایطی که با چشم دیده می‌شود، وضعیت سیستان و بلوچستان بسیار بحرانی است و ساماندهی شرایط، ورود دستگاه‌های مرتبط را می‌طلبد.
تفاوت فاحش روزهای آلوده با تامین حقابه هامون صابری علیمرادی به این پرسش که آیا در سیستان و بلوچستان روزهای پاک هم دارید؟ این‌گونه پاسخ می‌دهد: ما در سیستان و بلوچستان در طول سال روز پاک هم داریم. ما امسال شرایطمان نسبت به سال گذشته بهتر بود. سال گذشته 80 روز خطرناک در منطقه ثبت شد، اما امسال در 6 ماهه اول با توجه به اینکه هامون صابوری که کانون گرد و غبار بود، یک مقداری آب از فراه رود دریافت کرد، دو روز خطرناک بیشتر ثبت نکردیم.
وی می‌گوید: امسال نسبت به سال قبل شرایط بهتر بود. سال گذشته هیچ آبی وارد تالاب نشد و میزان آلودگی به 80 روز رسید. این نشان می‌دهد که اگر تالاب آب داشته باشد یا نداشته باشد، 78 روز اختلاف در تعداد روزهای خطرناک داریم.
مدیر کل محیط زیست سیستان و بلوچستان می‌گوید: شاخص ذرات معلق وقتی به 500 می‌رسد، شرایط خطرناک اعلام می‌شود، اما در یک روز خطرناک ممکن است میزان شاخص به 10 هزار هم برسد. ما در استان روز آلوده هم داریم و روزها در شرایط ناسالم و بسیار ناسالم دسته‌بندی می‌شوند.
وی تاکید می‌کند: ما نگران سال آینده هستیم که اگر سد بخش آباد به بهره‌برداری برسد و آبی به سمت هامون صابری نیاید، شرایط در منطقه بسیار بحرانی می‌شود.
علیمرادی درباره تأثیر آلودگی بر سلامت مردم توضیح می‌دهد: سیستان و بلوچستان کانون سل کشور معرفی شده است. به شدت مشکلات و بیماری‌های ریوی و چشمی در سطح استان افزایش یافته است. در روزهای طوفانی صدها نفر به مراکز بیماری و درمانی مراجعه می‌کنند.
وی می‌گوید: ظرفیت این مراکز درمانی بسیار کم است و این را می‌طلبد که در بحث سازگاری با تغییر اقلیم، اقداماتی روی کانون‌های تثبیت گرد و غبار با همکاری افغانستان و دیگر کشورهای همسایه انجام شود؛ ضمن آنکه بتوانیم زیرساخت‌هایی که برای سلامت مردم نیاز است را حتما در منطقه سیستان و بلوچستان گسترش بدهیم و شرایط مناسبی فراهم کنیم.
امروز، روزهای خوب سیستان و بلوچستان است بهنام اندیک کارشناس هیدروپلیتیک نیز در گفت‌وگو با جماران درباره نگرانی‌ها از آبگیری سد بخش آباد تاکید می‌کند: امروز، روزهای خوب سیستان و بلوچستان است.
وی ادامه می‌دهد: ما سه تالاب هامون صابری، پوزک و هیرمند را در سیستان و بلوچستان داریم. این سه تالاب زمانی که شرایط نرمال بود و دستکاری انسانی هم در منطقه نشده بود، به هم پیوسته بودند. آبی که از رودخانه هیرمند و فراه رود می‌آمد، این سه تالاب را پر می‌کرد از سوی ایران هم شاخه‌های کوچکی به سمت این تالاب‌ها می‌رفت و تفکیک سهم هر رودخانه در آبدهی به تالاب مشکل بود.
اندیک می‌گوید: با گذر سال‌ها و کم شدن آب، دیگر تقریبا می‌توان گفت که هر کدام از رودخانه‌های افغانستان به یکی از این تالاب‌ها آب می‌رساند. اکنون سد کمال خان بر روی رودخانه هیرمند یکی از ورودی‌های آب به تالاب‌های هامون را قطع کرده است و سبب شد که ورود آب به سیستم تالاب نداشته باشیم.
وی اضافه می‌کند: رودخانه فراه بخشی از تالاب‌ها را تغذیه می‌کند و یک رطوبت حداقلی در هامون صابری ایجاد می‌کند. اگر دو تالاب دیگر (هیرمند و پوزک) به دلیل نرسیدن آب از سمت سد کمال خان به سمت خشک شدن رفته‌اند، هامون صابری به واسطه آبی که از فراه می‌آمد، کماکان رطوبتی داشت.
پای کدام کشورهای منطقه در میان است؟ این کارشناس هیدروپلتیک تأکید می‌کند: حال اگر سد بخش آباد ساخته شود، شرایط دشوار می‌شود. با این انرژی که طالبان گذاشته و حمایت‌های مالی قطر و تکنولوژیکی ترکیه، این سد قطعا کامل خواهد شد. فعلا شواهدی در رابطه با اینکه ترکیه پول برای تکمیل این سد می‌دهد، در اختیار نداریم ولی این کشور به شدت کمک فنی برای سد بخش آباد دارد و شرکت‌های ترک به این پروژه ورود پیدا کرده‌اند. اراده‌ای که خود مقامات امارت اسلامی دارند بر این است که سد بخش آباد ساخته شود.
وی اضافه می‌کند: آورد سالانه متوسط فراه یک میلیارد متر مکعب است که همه این آب داخل صابری می‌آمد و به این تالاب رطوبت می‌داد. امسال افغانستان کانالی احداث کرد که بخشی از آب تالاب صابری را به سمت ادیمی که شهر کوچکی در افغانستان است برای مصارف دیگر منتقل کند.
اندیک بیان می‌کند: ظرفیت سد بخش آباد 30 درصد بیشتر از آورد سالانه فراه رود است. اگر این سد کامل شود، ورود آب به تالاب صابری متوقف می‌شود و با ضرس قاطع می‌توان گفت که اکنون روزهای خوب سیستان است.
وی یادآور می‌شود: مسأله‌ای که وجود دارد این است که از سمت ایران اراده‌ای برای مواجهه با این چالش مشاهده نمی‌شود. یکسری حرف‌های تکراری از طرف متولیان شامل وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست زده می‌شود. من برنامه عملی در رابطه با اینکه ابزاری برای گرفتن حقابه داریم یا برنامه‌ای برای جلوگیری از ساخت و اصلاح سد بخش آباد داریم، یا نه را ندیده‌ام.