بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - فرصت‌سوزی در ویترین جهانی
تبعات غیبت ایران در اکسپو 2025 برای فارس، بوشهر، هرمزگان و خوزستان
تصمیم نهایی شد؛ ایران در اکسپو 2025 اوزاکا حضور نخواهد داشت. این رویداد جهانی 24 فروردین ماه 1404 در شهر اوزاکا، کشور ژاپن، با شعار «طراحی جامعه آینده برای زندگی ما» با حضور گسترده شرکت‌کنندگان و مسئولان داخلی و خارجی فعالیت خود را آغاز کرد.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
درحالی‌که بیش از 150 کشور با حضور در این رویداد در حال برنامه‌ریزی برای روایت ملی‌شان هستند، ایران بار دیگر از یکی از مهم‌ترین ویترین‌های جهانی برای نمایش هویت، ظرفیت و آینده‌اش عقب نشست. هزینه چنین غیبتی چیست و آیا می‌توان آن را صرفاً یک تصمیم اقتصادی خواند؟
ایران؟ غایب
دی‌ماه سال گذشته، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت به رسانه‌ها اطلاع داد که «در نتیجه بررسی‌های همه‌جانبه داخلی درباره شرایط شرکت در اکسپو در ژاپن و محدودیت‌های مربوطه، بنا به نظر متولی موضوع، نهایتا تصمیم بر انصراف قرار گرفت.» انصراف ایران از اکسپو ژاپن با انتقادهای بسیاری مواجه شد، به ویژه آن‌که برخی این تصمیم را با وجود ایران‌هراسی، نوعی خودتحریمی قلمداد کردند و ایران نیز در اکسپو دوبی نتوانسته بود کیفیت خوبی را از خود به نمایش بگذارد و اکسپو ژاپن فرصتی برای بهبود چهره ایران به شمار می‌آمد.
حسین سلاح ورزی، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ژاپن درباره دلیل انصراف ایران توضیح داده بود: «قرار بر این بود که وزارت ارشاد در دولت سیزدهم طراحی پاویون اکسپوی ژاپن را انجام دهد و شرکت نمایشگاه بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران هم مجری آن باشد. با این حال طراحی پاویون خیلی طول می‌کشد و پیچیدگی‌هایی پیدا می‌کند و در نهایت در موعد مقرر طرح پاویون آماده نمی‌شود. ضمن اینکه مدل طراحی پاویون آن را گران و هزینه‌بر کرده بود و مبلغی بین 20 میلیون تا 30 میلیون دلار برای اجرای آن نیاز بود. تغییر دولت هم تأخیر در طراحی و اجرای پاویون را تشدید کرد و در نهایت زمان مورد نیاز برای تأمین پیش‌نیازهای شرکت در این رویداد از بین رفت، در کنار این‌ها تحریم ایران نیز مزید بر علت شد و امکان پرداخت هزینه‌ها برای دولت ایران فراهم نیامد.»
*روایت‌گری جهانی؛ جایی که ما نیستیم
اکسپوها، صرفاً نمایشگاه‌ نیستند؛ آن‌ها بستری‌اند برای روایت‌سازی نرم، برای دیپلماسی فرهنگی و برای بازتعریف تصویر کشورها در ذهن جهانیان. کشورهایی با روایت ضعیف، در اکسپو به بازسازی چهره خود می‌پردازند و آن‌ها که روایت قوی دارند، آن را تثبیت می‌کنند. ایران، با غیبتش، روایت را واگذار می‌کند؛ به رسانه‌ها، به رقبایش و گاه به دشمنانش.
* اقتصاد بی‌ویترین؛ فرصت‌های از دست‌رفته
در شرایطی که اقتصاد ایران بیش از همیشه به جذب سرمایه، گردشگر و همکاری‌های فناورانه نیاز دارد، غیبت از رویدادی با میلیون‌ها بازدیدکننده و هزاران سرمایه‌گذار بین‌المللی، نوعی انفعال پرهزینه به شمار می‌آید. حضور در اکسپو نه صرفاً به‌عنوان یک حرکت نمادین، بلکه به‌مثابه یک سرمایه‌گذاری بلندمدت در برندینگ اقتصادی کشور قابل ارزیابی است.
*برند ملی، از نفس افتاده
در عرصه جهانی دولت‌ها، برند کشورشان را می‌سازند و اکسپو یکی از ویترین‌های طلایی این فرایند است. از امارات و عربستان تا هند و قطر، کشورهایی با اقتصادهای نوظهور، سال‌هاست با طراحی‌های چشمگیر و حضور استراتژیک در اکسپوها، تصویر بین‌المللی خود را ارتقا داده‌اند. ایران اما در این میدان، غایبی است که نه فقط دیده نمی‌شود، که کم‌کم به فراموشی سپرده می‌شود.
*پیام اشتباه به نخبگان و فعالان خصوصی
این غیبت، فقط در سطح بین‌المللی تبعات ندارد. برای صدها فعال بخش خصوصی، شرکت‌های نوآور، هنرمندان و دیپلماسی فرهنگی، اکسپو یک فرصت طلایی برای عرضه جهانی است. انصراف ایران از حضور، پیامی ناامیدکننده به درون است؛ پیامی که شاید مهم‌تر از تأثیرات خارجی آن باشد.
*اکسپو بدون ایران؛ یک غیبت، چند پیام
تصمیم به عدم حضور ایران در اکسپو 2025، در عمل معادل است با خودتحریمی در حوزه دیپلماسی نرم. در جهانی که کشورها برای چند دقیقه بیشتر دیده شدن، میلیون‌ها دلار سرمایه‌گذاری می‌کنند، ما حتی از حضور صرف نیز انصراف می‌دهیم.
*زخم غیبت ایران بر پیکر استان های مستعد
تصمیم ایران برای عدم مشارکت در این رویداد، نه‌تنها یک خلأ ملی در عرصه دیپلماسی عمومی محسوب می‌شود، بلکه تبعاتی ملموس برای مناطق مستعد کشور، از جمله استان فارس و جنوب ایران به‌همراه خواهد داشت.
*سایه اکسپو بر گردشگری؛ فرصتی که از فارس دریغ شد
استان فارس با پیشینه تاریخی غنی، میراث جهانی چون تخت‌جمشید، پاسارگاد و شهرهای باستانی، یکی از پتانسیل‌دارترین مقاصد گردشگری ایران است. حضور ایران در اکسپو می‌توانست فرصتی باشد برای بازتعریف این مقصد در ذهن گردشگران بین‌المللی. اما حالا با حذف این ویترین جهانی، بار دیگر گردشگری فارس از تبلیغ مؤثر و ساخت برند در عرصه بین‌المللی محروم ماند.
*صنایع دستی و هنر جنوب، بی‌صدا در عرصه جهانی
استان‌های جنوبی کشور، از هرمزگان تا بوشهر و فارس، تنوعی بی‌نظیر از صنایع دستی، هنرهای بومی، موسیقی و لباس دارند. اکسپو جایی بود برای عرضه این گنجینه‌ها به جهانیان. غیبت ایران یعنی هنرمند جنوبی، صیاد خلیج فارس و بانوی بافنده پارچه‌های سنتی قشم، جایی برای دیده شدن نخواهد داشت.
* محرومیت از سرمایه‌گذاری در بنادر و انرژی‌های نو
جنوب ایران، خاصه استان‌هایی چون بوشهر، هرمزگان و خوزستان، دروازه‌های طبیعی ایران به تجارت بین‌الملل‌اند. پروژه‌های پتروشیمی، انرژی‌های نو، شیلات و بنادر هوشمند از جمله طرح‌هایی بودند که می‌توانستند در اکسپو مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گیرند. غیبت ایران یعنی چشم‌پوشی از معرفی این ظرفیت‌ها و احتمال از دست رفتن سرمایه‌هایی که می‌توانستند چرخ اقتصاد جنوب را بچرخانند. *دانشگاه‌های جنوب، دور از چشم همکاری‌های علمی جهانی
دانشگاه شیراز، علوم و فنون خلیج فارس و دیگر مراکز علمی جنوب کشور، در اکسپو می‌توانستند در قالب شبکه‌های علمی و نمایش نوآوری، به همکاری‌های بین‌المللی دست یابند. انصراف از اکسپو یعنی نادیده گرفتن ظرفیت علمی نخبگان منطقه‌ای، آن‌هم در دوره‌ای که علم و فناوری پیشران توسعه‌اند.
*غیبت، فقط غیبت تهران نیست
وقتی ایران در اکسپو غایب است، این فقط یک غیبت در پایتخت نیست. این غیبت صدای خاموش شدن صدها فرصت توسعه‌ای در استان‌هایی چون فارس، بوشهر، هرمزگان و خوزستان است. جاهایی که همواره در حاشیه تصمیم‌گیری‌های ملی بوده‌اند و حالا در حاشیه ویترین جهانی نیز باقی خواهند ماند.
گفتنی است ایران در اواخر سال 2024 میلادی از حضور رسمی در اکسپو 2025 انصراف داد، همچنین محل سابق استقرار پاویون ایران در این اکسپو (در همسایگی با پاویون کشورهای تایلند، موناکو و آذربایجان)، به پاویون «زمین در شب» به عنوان یکی از پاویون‌های موضوعی اختصاص یافته است. دومین بار است که اوساکای ژاپن، میزبان چنین رویداد عظیمی می‌شود؛ پیش از این نیز در سال 1970، اوساکا میزبان نمایشگاه جهانی EXPO بود. حدود 1300 نفر از جمله امپراتور ژاپن در مراسم افتتاحیه اکسپو شرکت داشتند. شخصیت نمادین نمایشگاه «میاکو ـ میاکو»، موجودی رنگارنگ با بدنی قرمز و آبی، پنج چشم متحرک و دمی چشم‌دار است. به گفته برگزارکنندگان، این موجود از ترکیب سلول و آب شکل گرفته و انرژی‌اش را از نور خورشید می‌گیرد. اگرچه در ابتدا واکنش‌های متفاوتی نسبت به طراحی آن وجود داشت اما این نماد به‌تدریج در شبکه‌های اجتماعی محبوب شد.