بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - امید محسنی در یادداشتی نوشت: روز جمعه در آخرین اظهارنظر‌های غیررسمی، وال استریت ژورنال به نقل از مقام‌های ایرانی ادعا کرد که تهران در نامه به ترامپ آمادگی به گفت‌وگوی غیرمستقیم را از طریق یک کشور ثالث اعلام کرده است؛ نکته‌ای که پیش از این توسط عراقچی، وزیر خارجه ایران، نیز به عنوان یک روند معمول در گذشته مورد تایید قرار گرفت، اما احتمالا نقل قول وال استریت ژورنال اشاره‌ای است بر پاسخ دوباره و تاکید تهران بر مذاکرات غیرمستقیم.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
وال استریت ژورنال در همین خبر به نقل از مقام‌های آمریکایی نیز نوشته، دولت ترامپ به دنبال گفت‌و‌گو‌های مستقیم میان دو طرف است و کاخ سفید می‌خواهد از وضعیتی که در آن مذاکره‌کنندگان در طبقات مختلف یک هتل قرار دارند و پیام‌ها از این طبقه به آن طبقه رد و بدل می‌شود، اجتناب کند. این گزارش در حالی وضعیت موجود را روایت می‌کند که پیش از این رئیس‌جمهور ایالات متحده در هواپیمای شخصی «ایرفورس وان» ادعا کرده بود که ایران اکنون به گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا علاقه‌مند است. ترامپ، هنگامی که از او درباره محتوای نامه ایران پرسیدند، طوری که به نظر می‌رسید می‌خواهد بگوید از آن مرحله عبور کرده‌ایم توضیح داد: «نامه را فراموش کنید. آنها می‌خواستند از واسطه‌ها استفاده کنند. فکر نمی‌کنم این موضوع دیگر درست باشد.»
اظهارات رسمی ایالات متحده زمانی پس از آن مطرح شد که «عباس عراقچی» در آخرین اظهارنظر خود به دنبال یک دوره تهدید‌های سریالی ترامپ در توئیتی عنوان کرد: ««باید برای همه روشن شود که اصولاً چیزی به نام «گزینه نظامی» وجود ندارد، چه رسد به «راه حل نظامی». رئیس جمهور ایالات متحده شاید علاقه‌ای به توافق هسته‌ای سال 2015 نداشته باشد. اما آن توافق متضمن یک تعهد کلیدی از سوی ایران است که همچنان پابرجاست و حتی ایالات متحده - که خارج از توافق است - از آن منتفع شده: ایران بار دیگر تاکید می‌کند که هیچگاه و تحت هیچ شرایطی به دنبال جست‌و‌جو، تولید و یا به دست آوردن سلاح هسته‌ای نخواهد بود.»
این اظهارات درباره شرایطی که تهران در آن قرار گرفته است با مواضع مسعود پزشکیان در گفت‌وگوی تلفنی با بن‌سلمان همخوانی معنایی دارد. ایران سعی می‌کند با دفاع از برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود و تاکید بر محدودیت‌هایی که خودخواسته بر فعالیت‌های اتمی اعمال کرده، موضوع راستی‌آزمایی را در فضای روشن‌تری مورد توجه قرار دهد. رئیس‌جمهور پزشکیان در گفت‌و‌گو با ولیعهد عربستان سه نکته را بعد از ادعا‌های غربی مورد تاکید قرار داده است. او با بیان اینکه ایران خواستار جنگ و درگیری نیست، بر دکترین دفاعی ایران تاکید کرد و این دیدگاه را در پاسخ به اصرار ترامپ درباره فعالیت‌های غیرصلح‌آمیز هسته‌ای مورد اشاره قرار داد که «این امکان وجود دارد فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی همچون همه سال‌های گذشته به طور کامل تحت راستی‌آزمایی قرار گیرند.»
سومین نکته گفت‌وگوی پزشکیان و بن سلمان نامه ایران پرسیدند، طوری که به نظر می‌رسید می‌خواهد بگوید از آن مرحله عبور کرده‌ایم توضیح داد: «نامه را فراموش کنید. آنها می‌خواستند از واسطه‌ها استفاده کنند. فکر نمی‌کنم این موضوع دیگر درست باشد.»
اظهارات رسمی ایالات متحده زمانی پس از آن مطرح شد که «عباس عراقچی» در آخرین اظهارنظر خود به دنبال یک دوره تهدید‌های سریالی ترامپ در توئیتی عنوان کرد: ««باید برای همه روشن شود که اصولاً چیزی به نام «گزینه نظامی» وجود ندارد، چه رسد به «راه حل نظامی». رئیس جمهور ایالات متحده شاید علاقه‌ای به توافق هسته‌ای سال 2015 نداشته باشد. اما آن توافق متضمن یک تعهد کلیدی از سوی ایران است که همچنان پابرجاست و حتی ایالات متحده - که خارج از توافق است - از آن منتفع شده: ایران بار دیگر تاکید می‌کند که هیچگاه و تحت هیچ شرایطی به دنبال جست‌و‌جو، تولید و یا به دست آوردن سلاح هسته‌ای نخواهد بود.»
این اظهارات درباره شرایطی که تهران در آن قرار گرفته است با مواضع مسعود پزشکیان در گفت‌وگوی تلفنی با بن‌سلمان همخوانی معنایی دارد. ایران سعی می‌کند با دفاع از برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود و تاکید بر محدودیت‌هایی که خودخواسته بر فعالیت‌های اتمی اعمال کرده، موضوع راستی‌آزمایی را در فضای روشن‌تری مورد توجه قرار دهد. رئیس‌جمهور پزشکیان در گفت‌و‌گو با ولیعهد عربستان سه نکته را بعد از ادعا‌های غربی مورد تاکید قرار داده است. او با بیان اینکه ایران خواستار جنگ و درگیری نیست، بر دکترین دفاعی ایران تاکید کرد و این دیدگاه را در پاسخ به اصرار ترامپ درباره فعالیت‌های غیرصلح‌آمیز هسته‌ای مورد اشاره قرار داد که «این امکان وجود دارد فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی همچون همه سال‌های گذشته به طور کامل تحت راستی‌آزمایی قرار گیرند.» سومین نکته گفت‌وگوی پزشکیان و بن سلمان اشاره ایران به تمایل به گفت‌و‌گو و تعامل برای حل و فصل اختلافات بود، موضوعی که نحوه برقراری آن مورد مناقشه است.
افزایش صراحت سیاسی برای مذاکره افزایش صراحت ایران برای ایجاد فضای گفت‌و‌گو چند ساعت پیش از اظهارات رئیس‌جمهور نیز از طرف نماینده آمریکایی مورد استقبال لحظه‌ای قرار گرفته بود. عراقچی درباره برجام و کارایی تعامل دیپلماتیک در توئیت خود به همین موضوع اشاره داشت و نوشته بود: «تعامل دیپلماتیک در گذشته کارایی خود را نشان داده و هنوز هم می‌تواند کارساز باشد.»
بیشتر بخوانید:واکنش کاخ سفید به رد درخواست مذاکره از سوی ایران
دنباله تایید استیون ویتکاف نماینده ترامپ در امور خاورمیانه که این توئیت وزیرخارجه ایران را با واژه «عالی» مورد توجه رسانه‌ها قرار داد، نشانه‌ای بود برای تحلیل اظهارات بعدی ترامپ که در پاسخ خبرنگاران گفته بود نامه را فراموش کنید. این دریافت بعد اخبار منتشرشده از محتوای «درخواست مذاکره و تهدید» نامه ترامپ می‌تواند قریب به یقین باشد که مجموعه فعالیت‌های دیپلماتیک ایران، اظهارات بین‌المللی چین، روسیه و برخی کشور‌های منطقه‌ای پس از تهدید‌های ضمنی آمریکا، طرف مقابل را به سمت پیشبرد دیپلماسی و فراموشی محتوای نامه‌های رد و بدل شده هدایت کرده که وزن تهدید در آنها شاید بیش از گرایش به گفت‌وگوی کاربردی بوده است.
تغییر فضای تنش به سمت گفت‌و‌گو با این اوصاف، گردش فضای تنش به سمت دیپلماسی در روز پنجشنبه و جمعه دو طرف را در مرز باریک میان گفت‌وگوی مستقیم یا غیرمستقیم و افزایش تنش منتهی به درگیری نظامی، به تخمین سیاسی امکان ظهور میز مذاکره‌ای کشانده که می‌تواند برای ایالات متحده گزینه «تغییر فاز تهدید» و برای ایران بهره‌برداری از «ابتکارعمل‌های سیاسی» را به همراه بیاورد.
با این حال، آنچه که در این میان هنوز چالش‌برانگیز است نحوه برگزاری و چیده‌مان مذاکره احتمالی خواهد بود. مسئله سوال‌برانگیزی که پاسخ به آن در حال حاضر ضروری به نظر می‌رسد، دلایل اصراری است که دو طرف درباره نحوه پیشبرد مذاکرات دارند. برخی تحلیل‌ها بر این مولفه تاکید دارد که ترامپ برای استفاده سیاسی از گفت‌وگوها، بر مذاکرات مستقیم و بدون واسطه اصرار می‌ورزد و نمایش یک نشست عیان و بدون پرده را برای مصرف داخلی و خودنمایی بین‌المللی بعد از حضور دو ماهه خود در قدرت نیاز دارد. شاید بخشی از خاستگاه فعلی ترامپ همین باشد، چنانکه لارنس نورمن برای وال استریت ژورنال نوشته است: «به گفته مقامات آمریکایی، ایالات‌متحده برای مذاکرات مستقیم هسته‌ای با ایران فشار می‌آورد، چرا که دولت ترامپ هدف بلندپروازانه‌ای را دنبال می‌کند و به دنبال توقف برنامه هسته‌ای ایران در زمانی کوتاه‌تر و حل و فصل خواسته‌هایی فراتر از برجام است»؛ موضوعی که عراقچی و تیم سیاست خارجی ایران سعی در تعدیل آن دارند و با یادآوری برجام، تلاش می‌کنند ترامپ را به سمت و سوی کاهش تقاضای خارج از چارچوب و عرضه دیپلماسی معقول هدایت کنند.
ترامپ و ناکامی‌های ابتدایی برای تحقق شعار‌ها برخی معتقدند حذف پیام ویتکاف در تایید گفته‌های عراقچی نشان می‌دهد دو دیدگاه متناقض در ایالات متحده بر سر مسئله ایران و نحوه برخورد وجود دارد، دیدگاهی که مذاکره با طعم برجام را اصولا نمی‌پسندد و اصالت هرگونه مذاکره با تهران را زیر سوال می‌برد و دیدگاه دومی که کاهش تنش و افزایش میزان نرمش دیپلماتیک برای هدایت تهران در میز مذاکره را تجویز می‌کند. البته فعلا هر دو دیدگاه در استراتژی کلی تیم ترامپ، هم درپایگاه‌های دیپلماسی منطقه مانند عمان و امارات برای پیشبرد گفت‌و‌گو و هم در پایگاه نظامی دیگو گارسیا برای افزایش فشار، نمود یافته است. اما تعجیل در رسیدن به یک صلح گفتمانی با تهدید، نیاز مبرم ترامپ بعد از چند ناکامی مهم است که موجب افزایش سرعت مسیر ایالات متحده در موضوع هسته‌ای، موشکی و منطقه‌ای ایران شده است. دست‌انداز‌های مهم در مسیر صلح اوکراین و مخالفت‌های روسیه، ناکامی در کامل کردن آتش‌بس غزه و لبنان و نامعلوم بودن سرنوشت جنگ تعرفه‌ای، رئیس‌جمهور ایالات متحده را در وضعیت دشوار برای دستاوردسازی ریاست‌جمهوری قرار داده است. برخی معتقدند که آونگ سیاست‌های ترامپ در حال گردش برای اصابت به یکی از اهدافی است که او در رقابت‌های انتخاباتی و پس از آن برای ایالات متحده تعریف کرده. از این رو تلاش ترامپ برای مذاکرات مستقیم بیش از نمایش مذاکراتی، نیازی است که او برای نیتجه‌بخش نشان دادن فعالیت‌های ابتدایی خود در عرصه بین‌الملل احساس می‌کند.
ایران در حال راستی‌آزمایی درخواست مذاکره متقابلا دستگاه دیپلماسی ایران نیز تاکتیک مورد نظر خود را به پیش می‌برد. زیرپوست مواجهه رسانه‌ای، تهران در نقطه‌ی مقابل تهدید‌های بی‌سابقه ایالات متحده نه تنها مذاکرات سریع و بدون پشتوانه منطقی را نمی‌پسندد، بلکه سعی دارد که روزنه سیاسی گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم را برای افزایش تدریجی سطح دیپلماسی مدنظر قرار دهد. تهران چند دلیل عمده را در این فضا برای راستی‌آزمایی طرف مقابل مورد توجه قرار داده است. سابقه ترامپ در نادیده گرفتن برجام و تلاش چند ساله دو کشور برای رسیدن به یک توافق مهم بین‌المللی در کنار تمایل فراوان او در نمایش سیاسی از مذاکرات فنی، تیم سیاست خارجی ایران را بر آن داشته که بدون تعجیل در رسیدن به یک یک توافق، نگرش محتاطانه‌تری را دنبال کند. اظهارات لاریجانی، مشاور رهبری، درباره مذاکره غیرمستقیم و ارزیابی خواسته‌های طرف مقابل در کنار اشاره رئیس‌جمهور به پرهیز از جنگ و تمایل او به گفت‌و‌گو در حالیکه بخش‌های نظامی ایران بر آمادگی دفاعی خود تاکید دارند، بیانگر پوشش گزینه‌های روبه‌رو در شرایط برابر است. با این وجود چرخش گوی گفت‌و‌گو و تهدید تا کجا ادامه خواهد داشت؟ آیا ایران و آمریکا در نهایت به یک فصل مشترک می‌رسند؟ اینها سوالاتی است که دو طرف احتمالا در روز‌های آینده پاسخ روشن‌تری به آنها داده خواهد داد و احتمالا پرهیز از تنش نظامی بیشترفعلا در دستور کار اولیه قرار می‌گیرد.
امید محسنی
منبع: برنا